ภาษามองโกลเบื้องต้น บทที่ ๑: เริ่มต้นกันที่เรื่องการอ่านออกเสียง
เขียนเมื่อ 2022/03/08 12:13
แก้ไขล่าสุด 2022/09/07 15:33
นี่เป็นบทเรียนสอนภาษามองโกลพื้นฐาน สำหรับผู้ที่สนใจ
ก่อนที่จะเริ่มบทเรียนนี้ ขอแนะนำให้อ่านบทความเรื่องทำความรู้จักกับภาพรวมของภาษามองโกลก่อน เพื่อให้เข้าใจว่าเป็นภาษาอย่างไร
ในบทแรกนี้จะเริ่มจากอธิบายเรื่องวิธีการออกเสียงก่อน โดยจะแนะนำอักษรต่างๆไปทีละส่วน แยกเป็นสระ พยัญชนะ และเครื่องหมายพิเศษ เน้นให้เข้าใจหลักการอ่านออกเสียง
ในที่นี้จะใช้อักษรซีริลลิกซึ่งใช้เป็นหลัก เนื่องจากอ่านง่ายและสอดคล้องกับเสียงอ่านในปัจจุบันมากกว่า แต่อาจมีการพูดถึงอักษรมองโกลแบบดั้งเดิมไปด้วยบ้าง แต่ไม่เน้น เนื่องจากเป็นอักษรแนวตั้ง มีความลำบากในการแสดงผลในคอม ในเบื้องต้นใช้อักษรซีริลลิกเป็นหลักสะดวกกว่า
อย่างไรก็ตาม ลำดับอักษรที่จะแนะนำในหน้านี้จะเรียงตามลำดับกลุ่มเสียง ไม่ใช่ลำดับอักษรตามพจนานุกรม ส่วนการเรื่องตัวอักษรโดยภาพรวมและการจัดเรียงในพจนานุกรมจะเขียนสรุปไว้ในบทถัดไป
เสียงสระพื้นฐาน ๗ เสียง
ภาษามองโกลนั้นโดยพื้นฐานแล้วมีสระอยู่ ๗ สระด้วยกัน ซึ่งระบบการเขียนด้วยอักษรซีริลลิกก็ได้ใช้อักษรสระ ๗ ตัวแทน ๗ เสียงนี้ต่างกันไปแบ่งกันอย่างชัดเจน นั่นคือ а э и о у ү ө
สำหรับ а กับ о นั้นเข้าใจได้ง่ายๆว่าเป็นสระ "อา" กับ "ออ" เพราะตรงกับในอักษรโรมันที่เราคุ้นเคยกันดีนั่นเอง ส่วน э คือสระ "เอ" ส่วน и นั้นแม้จะดูเหมือนอักษร N ใหญ่กลับหัวก็จริง แต่ที่จริง и คือสระ เทียบเท่ากับ i ของอักษรโรมันนั่นเอง และเสียงอ่านก็คือสระ "อี"
ที่อาจจะสับสนได้ง่ายก็คือตัว у กับ ү เพราะหน้าตาคล้ายกันมาก ตัวนึงคล้ายอักษร y เล็กของอักษรโรมัน แต่อีกตัวกลับคล้าย Y ใหญ่ แต่ ๒ ตัวนี้ถือเป็นอักษรคนละตัวกันต้องแยกให้ดี
สำหรับ у นั้นแทนเสียงสระ "โอ" ในขณะที่ ү จะแทนสระ "อู"
๖ สระข้างต้นนั้นโดยพื้นฐานแล้วก็ใกล้เคียงกับภาษาไทย สามารถเทียบเสียงไปตามนั้นได้เลย แต่สระที่จะมีปัญหาที่สุดก็คือ ө เพราะไม่มีในภาษาไทย
อักษรตัวนี้ดูเผินๆก็คล้ายกับตัวอักษรกรีก θ (เธตา) ที่ถูกย่อให้เตี้ยจนกลม แต่จริงๆแล้วเป็นสระในอักษรซีริลลิก เสียง ө นั้นแสดงเป็นภาษาไทยได้ยาก โดยเสียงนี้จะอยู่ระหว่างสระ "โอ" กับสระ "เออ" หรืออาจฟังดูคล้ายกับสระ "อู" ด้วย แต่โดยรวมแล้วก็ยังถือว่าใกล้เคียง "โอ" มากที่สุด ดังนั้นเวลาเขียนแสดงเสียงอ่านก็จะเขียนเป็น "โอ" ไปด้วย ซึ่งจะไปซ้ำกับ у แต่ก็ขอให้เข้าใจว่าจริงๆแล้วเสียงตัว ө เป็นเสียง "โอ" ที่ค่อนไปทาง "เออ"
เสียงนี้หาเทียบเคียงในภาษาอื่นได้ยาก แต่ถ้าใครรู้ภาษากวางตุ้งละจะมีตัวเทียบได้ เสียงนี้ที่จริงก็คือเสียงสระของตัว 出 (/t͡ʃʰɵt̚/, ชด) หรือ 信 (/sɵn/, ซน) นั่นเอง
อย่างไรก็ตาม ๗ สระที่กล่าวมาข้างต้นนี้เป็นแค่พื้นฐาน เพราะในภาษามองโกลยังมีการแบ่งสระเป็นเสียงสั้นเสียงยาว และมีสระประสมด้วย ซึ่งจะอธิบายในรายละเอียดต่อไป
การแยกสระเสียงสั้นและยาว
สระเสียงยาวนั้นแสดงด้วยการเขียนสระสองตัวติดกัน นั่นคือเขียนเป็น аа ээ оо уу үү өө ยกเว้นเสียง и จะเขียนเป็น ий ไม่ใช่ ии
เพียงแต่ในบางกรณี ต่อให้เขียนแค่ตัวเดียวก็ออกเป็นเสียงยาวด้วยเหมือนกัน เช่นในกรณีคำพยางค์เดียวที่ไม่มีตัวสะกด เช่น
ดังนั้นอักษรตัวเดียวอาจแทนเสียงสั้นหรือเสียงยาวก็ได้ แต่ถ้าเขียนสองตัวจะแทนเสียงยาวเสมอ
สำหรับการเขียนแสดงเสียงในที่นี้จะยึดตามความเคยชินในการเขียนทับศัพท์ภาษาไทย โดยจะแยกเสียงสั้นกับยาวเฉพาะกรณีที่มีตัวสะกด ถ้าไม่มีตัวสะกดหรือตัวสะกดเป็น х หรือ р จะใช้รูปเสียงยาวเสมอแม้จริงๆจะเป็นเสียงสั้น ยกเว้นสระ "อิ/อี" กับ "อุ/อู" จะเขียนแยกเสียงสั้นและยาวให้เห็นชัดในทุกกรณี
สระเพิ่มเติม
นอกจากสระพื้นฐาน ๗ ตัวแล้ว ยังมีอักษรแทนสระอีก ๕ ตัว ซึ่งมักจะมีเสียง "ย" ติดมาด้วย หรือบางตัวอาจอ่านเป็นสระ "อี" ไปในบางกรณี ถือว่ามีเสียงอ่านหลายแบบโดยอาจแล้วแต่คำ ซึ่งอาจต้องจำแยกไป แต่ตัวเหล่านี้ถือว่าเจอค่อนข้างน้อย ถูกใช้อยู่จำกัดในบางกรณีเท่านั้น
ตัว е มักใช้ออกเสียงสระเอในคำทับศัพท์จากภาษาต่างประเทศ เช่นคำว่า ресторан และ кофе นี้รับมาจากภาษารัสเซีย (ซึ่งเดิมก็มาจากภาษาอื่นอีกที)
ตัว ы นั้นดูเผินๆคล้ายจะเป็นอักษร ๒ ตัวต่อกัน แต่จริงๆแล้วคืออักษรตัวเดียว ออกเสียงสระ "อี" เหมือนกับ ий แต่จะใช้แค่ในบางกรณีจำกัด เช่นในรูปแสดงความเป็นเจ้าของซึ่งจะค่อยเขียนถึงต่อไป
นอกจากนี้ยังมีเครื่องหมาย ь และ ъ ซึ่งไม่ใช่สระ ไม่ได้มีเสียงในตัวเอง แต่ทำหน้าที่บางอย่างเมื่ออยู่ในคำ
ь จะทำให้เกิดเสียงควบ "ย" เล็กๆสั้นๆหลังตัวอักษรที่ไปตาม ทำให้ฟังดูคล้ายมีเสียง "อิ" หรือ "ย" ต่อคล้ายกับ и แต่จะสั้นกว่า มักจะถูกละ
ส่วน ъ (ต่างจาก ь เล็กน้อยตรงที่ปลายบนมีขีดไปทางซ้าย) นั้นใช้ในคำที่ต้องการแยกเสียง ถูกใช้ค่อนข้างน้อยและจำกัด เช่นใช้ในกริยาที่ผันเป็นรูปชักชวน เช่น
เสียงสระประสม
เมื่อนำสระสองตัวมาวางต่อกันก็จะได้เสียงสระประสมขึ้นมา โดยเสียงประสมที่เจอได้ในภาษามองโกลนั้นทั้งหมดจะมี й เป็นส่วนประกอบ มีดังนี้
โดยพื้นฐานแล้วเสียงจะเป็นไปตามตัวสระที่เป็นส่วนประกอบ แต่ก็มักจะเสียงเพี้ยนไปได้
เช่นเสียง ай นั้นจริงๆตามรูปแล้วควรเป็นสระประสมออกเสียง "ไอ" แต่มักจะออกเป็น "แอ" มากกว่า ในที่จะเขียนทับศัพท์แทนเสียงเป็น "ไอ" เป็นหลัก แต่เวลาอ่านจะอ่านว่า "แอ" ก็ได้
ส่วน ой นั้นตามรูปแล้วควรอ่าน "ออย" แต่มักจะถูกอ่านเป็นเสียง [œː] ซึ่งเป็นเสียงที่ไม่มีในภาษาไทยแต่จะคล้ายเสียง 藥 ([jœːk̚], เหยิก) หรือ 強 ([kʰœːŋ], เขิ่ง) ในภาษากวางตุ้ง คือฟังดูคล้ายจะอยู่ระหว่าง "เออ" กับ "แอ" แต่อย่างไรก็ตามในที่นี้ก็จะเขียนแทน ой ด้วย "ออย" ทั้งหมด
เสียง эй นั้นปกติแล้วจะกลายเป็นแค่ "เอ" เสียงยาว โดยเสียงสระ "อิ" ข้างหลังหายไป เช่นเดียวกับในภาษาญี่ปุ่น แต่ในที่นี้ก็จะเขียนเป็น "เอย์" ไว้
เสียงสระคลุมเครือที่เกิดขึ้นในพยางค์ท้ายและสระที่อ่านไม่ตรงรูป
เรื่องสระในภาษามองโกลนั้นมีความยุ่งยากอีกอย่างที่ต้องระวังให้ดี นั่นก็คือเสียงสระในพยางค์ท้ายถ้าหากเป็นเสียงสั้นมักจะออกเสียงไม่ชัดเจน ไม่ว่าจริงๆคำนั้นจะเขียนด้วยอักษรไหนก็ตาม จะฟังดูเป็นเสียงประมาณสระอือหรือสระเออ (IPA: [ə] หรือ [ɘ])
เช่น
คำนี้ถ้าดูตามตัวสะกดแล้วควรจะเป็น "ออโยทัง" แต่เสียงอ่านจริงๆจะได้ยินเป็น "ออโยทึง"
ตามรูปแล้วควรจะเป็น "ฮุเรฮ์" แต่จริงๆมักจะได้ยินเป็น "ฮุรึฮ์"
เรื่องนี้มีข้อยกเว้นในรายะเอียดปลีกย่อยที่อาจต้องจำแยกไป อย่างไรก็ตาม เวลาเขียนแสดงเสียงอ่านในบทเรียนนี้จะแสดงเสียงตามตัวสะกดเป็นหลัก แทนที่จะแสดงเสียงคลุมเครืออย่างที่ออกเสียงจริง ดังนั้น оюутан และ хүрэх จะเขียนเป็น "ออโยทัง" และ "ฮุเรฮ์" แบบนี้ แต่ให้เข้าใจว่าเวลาอ่านออกเสียงจริงๆพยางค์หลังมักจะกลายเป็นสระคลุมเครือดังที่กล่าวมา
อนึ่ง เรื่องของสระนั้นจริงๆควรจะต้องกล่าวถึงเรื่องหลักการกลมกลืนกันของเสียงสระด้วย แต่นั่นเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับไวยากรณ์ ดังนั้นจะขอยกไปอธิบายพร้อมกับไวยากรณ์ที่เกี่ยวข้อง
เสียงพยัญชนะ
ต่อมาเป็นเรื่องของเสียงพยัญชนะต้น
ภาษามองโกลมีเสียงพยัญชนะต้นทั้งหมด ๒๐ หน่วยเสียง ดังนี้
ตรงที่แสดงเสียงเป็นภาษาไทยนั้น ที่ใส่ * อยู่คือที่เสียงไม่ได้ตรงกับในภาษามองโกลจริงๆ แค่พอใกล้เคียงเลยจะใช้ตัวนี้เขียนแทนเวลาเขียนทับศัพท์แสดงเสียงอ่าน
ในที่นี้จะอธิบายเพิ่มเติมเกี่ยวกับเสียงที่ไม่มีในภาษาไทย
เสียง ш นั้นตรงกับ sh ในภาษาอังกฤษ ฟังดูแล้วก็คล้าย "ช" แต่ว่าต่างกัน เวลาออกเสียงต้องแยกจาก ч ให้ชัดเจน
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงเสียดแทรกหลังปุ่มเหงือกไม่ก้อง [ʃ]
ส่วนเสียง х นั้นก็คือเสียงหมือน h ในภาษาจีนกลาง คือเป็น "ฮ" ที่มีการเสียดแทรกในลำคอ ถ้าออกเสียงนี้ไม่ได้ก็ออกเป็น "ฮ" ไปได้ เพราะภาษามองโกลไม่มีเสียง "ฮ" จริงๆ เช่นเดียวกับในจีนกลาง เพียงแต่ว่าเสียงนี้อาจถูกใช้เป็นตัวสะกดได้ด้วย ในกรณีนั้นจะเขียนแทนด้วย "ฮ์" ให้ออกเสียงคล้ายๆตัวสะกด "ค" แต่มีการเสียดแทรกในลำคอ
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงเสียดแทรกเพดานอ่อนไม่ก้อง [x]
เสียง л นั้นหาภาษาอื่นที่มีเสียงนี้มาเทียบได้ยาก อธิบายโดยคร่าวๆแล้วก็คือใกล้เคียงกับ "ล" ในภาษาไทย แต่ต้องออกเป็นเสียงเสียดแทรกระหว่างแตะข้างลิ้น ฟังดูออกจะคล้าย "ซ" มากกว่า
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงเสียดแทรกข้างลิ้นปุ่มเหงือกก้อง [ɮ]
เสียง з ไม่มีในภาษาไทย แต่มีเสียงที่เทียบเคียงได้ในหลายภาษา อาจได้ยินเป็นใกล้เคียงกับ "จ" หรือ "ซ" แต่ในที่นี้จะแทนด้วย "ซ"
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงกักเสียดแทรกอุสุมปุ่มเหงือกไม่ก้อง [ʦ]
ส่วนเสียง ц ก็คือ c ในจีนกลาง คืออยู่ระหว่าง "ช" กับ "ซ" ในที่นี้เวลาเขียนแทนเสียงอ่านก็จะขอแทนด้วย "ช" เช่นเดียวกับในภาษาจีน
นอกจากนี้แล้วที่น่าจะต้องอธิบายเพิ่มเติมอีกคือเสียง б กับ д
เสียง б นั้นอาจแทนเสียงที่ตรงกับ "บ" หรือ "ป" ในภาษาไทย ถือเป็นหน่วยเสียงเดียวกัน โดยทั่วไปจะออกเป็น "ป" มากกว่า แต่ก็ฟังดูใกล้เคียง "บ"
ในที่นี้จะเขียนทับศัพท์เป็น "บ" อย่างเดียว ไม่ใช้ "ป" เพราะอาจทำให้สับสนกับเสียง п "พ" ได้ง่าย แต่ขอให้เข้าใจว่า б เสียงจริงๆจะออกไปทาง "ป" มากกว่า
และในทำนองเดียวกัน เสียง д อาจเป็นเสียง "ด" หรือ "ต" แต่ในที่นี้จะเขียนแทนด้วย "ด" ตลอด เพื่อไม่ให้ไปสับสนกับเสียง т "ท" แม้ว่าจริงๆเสียงตัว д นี้จะออกไปทาง "ต" มากกว่าก็ตาม
อนึ่ง เสียง п ф к นั้นจะไม่พบในคำมองโกลแท้ แต่จะเจอได้ในคำทับศัพท์จากภาษาอื่น ดังนั้นจึงเจอค่อนข้างน้อย
เสียงตัวสะกด н
เสียง н นั้นจะค่อนข้างพิเศษหน่อยตรงที่จะอ่านออกเสียงต่างกันไปเมื่อเป็นตัวสะกด อาจเป็น "ง" "น" "ม" ได้
ลักษณะเช่นนี้คล้ายกับในภาษาญี่ปุ่น
สระเสียงสั้นท้ายพยางค์ไม่ออกเสียง
ในภาษามองโกลนั้นปกติแล้วถ้าท้ายคำเป็นรูปสระเสียงสั้น ปกติจะไม่ออกเสียง กลายเป็นออกเสียงพยัญชนะที่อยู่หน้าสระนั้นเป็นตัวสะกดแทน
เช่น
เพียงถ้าเป็น н ในกรณีนี้จะออกเสียงเป็นตัวสะกด "น" ชัดเจนต่างจากเมื่อ н อยู่ท้ายคำ
อย่างไรก็ตาม ยังมีข้อยกเว้นอยู่ด้วย เช่นในคำทับศัพท์จากภาษาอื่น สระพยางค์ตรงท้ายมักออกเสียงชัดเจน
หลักการออกเสียงโดยเบื้องต้นเป็นดังที่อธิบายมาข้างต้น อย่างไรก็ตามมีรายละเอียดและข้อยกเว้นอยู่อีกไม่น้อยซึ่งอาจต้องจำเพิ่มเติมไป
ในบทต่อๆไปก็จะยกตัวอย่างพร้อมแสดงเสียงอ่านเป็นภาษาไทยกำกับ สามารถดูกำกับเพื่อใช้อ้างอิงเสียงอ่านได้ แต่เวลาออกเสียงจริงๆขอให้รู้ว่าเสียงนั้นต่างจากที่เขียนในภาษาไทยอย่างไร
อ่านต่อ บทที่ ๒
ก่อนที่จะเริ่มบทเรียนนี้ ขอแนะนำให้อ่านบทความเรื่องทำความรู้จักกับภาพรวมของภาษามองโกลก่อน เพื่อให้เข้าใจว่าเป็นภาษาอย่างไร
ในบทแรกนี้จะเริ่มจากอธิบายเรื่องวิธีการออกเสียงก่อน โดยจะแนะนำอักษรต่างๆไปทีละส่วน แยกเป็นสระ พยัญชนะ และเครื่องหมายพิเศษ เน้นให้เข้าใจหลักการอ่านออกเสียง
ในที่นี้จะใช้อักษรซีริลลิกซึ่งใช้เป็นหลัก เนื่องจากอ่านง่ายและสอดคล้องกับเสียงอ่านในปัจจุบันมากกว่า แต่อาจมีการพูดถึงอักษรมองโกลแบบดั้งเดิมไปด้วยบ้าง แต่ไม่เน้น เนื่องจากเป็นอักษรแนวตั้ง มีความลำบากในการแสดงผลในคอม ในเบื้องต้นใช้อักษรซีริลลิกเป็นหลักสะดวกกว่า
อย่างไรก็ตาม ลำดับอักษรที่จะแนะนำในหน้านี้จะเรียงตามลำดับกลุ่มเสียง ไม่ใช่ลำดับอักษรตามพจนานุกรม ส่วนการเรื่องตัวอักษรโดยภาพรวมและการจัดเรียงในพจนานุกรมจะเขียนสรุปไว้ในบทถัดไป
เสียงสระพื้นฐาน ๗ เสียง
ภาษามองโกลนั้นโดยพื้นฐานแล้วมีสระอยู่ ๗ สระด้วยกัน ซึ่งระบบการเขียนด้วยอักษรซีริลลิกก็ได้ใช้อักษรสระ ๗ ตัวแทน ๗ เสียงนี้ต่างกันไปแบ่งกันอย่างชัดเจน นั่นคือ а э и о у ү ө
| อักษร | เสียงอ่าน | IPA | ตัวอย่าง | |
| а | อะ / อา | [a] | ам = ปาก | нар = ดวงอาทิตย์ |
| э | เอะ / เอ | [e] | эм = ยา | нэр = ชื่อ |
| и | อิ / อี | [i] | их = ใหญ่ | бид = พวกเรา |
| о | เอาะ / ออ | [ɔ] | од = ดาว | гол = แม่น้ำ |
| у | โอะ / โอ | [o] | ус = น้ำ | зун = ฤดูร้อน |
| ү | อุ / อู | [u] | үд = ตอนเที่ยง | хүн = คน |
| ө | โอะ* / โอ* | [ɵ] | өд = ปีก | хөх = สีฟ้า |
สำหรับ а กับ о นั้นเข้าใจได้ง่ายๆว่าเป็นสระ "อา" กับ "ออ" เพราะตรงกับในอักษรโรมันที่เราคุ้นเคยกันดีนั่นเอง ส่วน э คือสระ "เอ" ส่วน и นั้นแม้จะดูเหมือนอักษร N ใหญ่กลับหัวก็จริง แต่ที่จริง и คือสระ เทียบเท่ากับ i ของอักษรโรมันนั่นเอง และเสียงอ่านก็คือสระ "อี"
ที่อาจจะสับสนได้ง่ายก็คือตัว у กับ ү เพราะหน้าตาคล้ายกันมาก ตัวนึงคล้ายอักษร y เล็กของอักษรโรมัน แต่อีกตัวกลับคล้าย Y ใหญ่ แต่ ๒ ตัวนี้ถือเป็นอักษรคนละตัวกันต้องแยกให้ดี
สำหรับ у นั้นแทนเสียงสระ "โอ" ในขณะที่ ү จะแทนสระ "อู"
๖ สระข้างต้นนั้นโดยพื้นฐานแล้วก็ใกล้เคียงกับภาษาไทย สามารถเทียบเสียงไปตามนั้นได้เลย แต่สระที่จะมีปัญหาที่สุดก็คือ ө เพราะไม่มีในภาษาไทย
อักษรตัวนี้ดูเผินๆก็คล้ายกับตัวอักษรกรีก θ (เธตา) ที่ถูกย่อให้เตี้ยจนกลม แต่จริงๆแล้วเป็นสระในอักษรซีริลลิก เสียง ө นั้นแสดงเป็นภาษาไทยได้ยาก โดยเสียงนี้จะอยู่ระหว่างสระ "โอ" กับสระ "เออ" หรืออาจฟังดูคล้ายกับสระ "อู" ด้วย แต่โดยรวมแล้วก็ยังถือว่าใกล้เคียง "โอ" มากที่สุด ดังนั้นเวลาเขียนแสดงเสียงอ่านก็จะเขียนเป็น "โอ" ไปด้วย ซึ่งจะไปซ้ำกับ у แต่ก็ขอให้เข้าใจว่าจริงๆแล้วเสียงตัว ө เป็นเสียง "โอ" ที่ค่อนไปทาง "เออ"
เสียงนี้หาเทียบเคียงในภาษาอื่นได้ยาก แต่ถ้าใครรู้ภาษากวางตุ้งละจะมีตัวเทียบได้ เสียงนี้ที่จริงก็คือเสียงสระของตัว 出 (/t͡ʃʰɵt̚/, ชด) หรือ 信 (/sɵn/, ซน) นั่นเอง
อย่างไรก็ตาม ๗ สระที่กล่าวมาข้างต้นนี้เป็นแค่พื้นฐาน เพราะในภาษามองโกลยังมีการแบ่งสระเป็นเสียงสั้นเสียงยาว และมีสระประสมด้วย ซึ่งจะอธิบายในรายละเอียดต่อไป
การแยกสระเสียงสั้นและยาว
สระเสียงยาวนั้นแสดงด้วยการเขียนสระสองตัวติดกัน นั่นคือเขียนเป็น аа ээ оо уу үү өө ยกเว้นเสียง и จะเขียนเป็น ий ไม่ใช่ ии
| อักษร | เสียงอ่าน | IPA | ตัวอย่าง | |
| аа | อา | [aː] | аав = พ่อ | лаа = เทียน |
| ээ | เอ | [eː] | ээж = แม่ | нээх = เปิด |
| ий | อี | [iː] | тийм =ใช่ | хийх = ทำ |
| оо | ออ | [ɔː] | хоол = อาหาร | ноос = ขนสัตว์ |
| уу | โอ | [oː] | уул = ภูเขา | луу = มังกร |
| үү | อู | [uː] | үүл = เมฆ | нүүр = ใบหน้า |
| өө | โอ* | [ɵː] | өөр = นอกจาก | өглөө = ตอนเช้า |
เพียงแต่ในบางกรณี ต่อให้เขียนแค่ตัวเดียวก็ออกเป็นเสียงยาวด้วยเหมือนกัน เช่นในกรณีคำพยางค์เดียวที่ไม่มีตัวสะกด เช่น
| би = ฉัน |
| та = คุณ |
ดังนั้นอักษรตัวเดียวอาจแทนเสียงสั้นหรือเสียงยาวก็ได้ แต่ถ้าเขียนสองตัวจะแทนเสียงยาวเสมอ
สำหรับการเขียนแสดงเสียงในที่นี้จะยึดตามความเคยชินในการเขียนทับศัพท์ภาษาไทย โดยจะแยกเสียงสั้นกับยาวเฉพาะกรณีที่มีตัวสะกด ถ้าไม่มีตัวสะกดหรือตัวสะกดเป็น х หรือ р จะใช้รูปเสียงยาวเสมอแม้จริงๆจะเป็นเสียงสั้น ยกเว้นสระ "อิ/อี" กับ "อุ/อู" จะเขียนแยกเสียงสั้นและยาวให้เห็นชัดในทุกกรณี
สระเพิ่มเติม
นอกจากสระพื้นฐาน ๗ ตัวแล้ว ยังมีอักษรแทนสระอีก ๕ ตัว ซึ่งมักจะมีเสียง "ย" ติดมาด้วย หรือบางตัวอาจอ่านเป็นสระ "อี" ไปในบางกรณี ถือว่ามีเสียงอ่านหลายแบบโดยอาจแล้วแต่คำ ซึ่งอาจต้องจำแยกไป แต่ตัวเหล่านี้ถือว่าเจอค่อนข้างน้อย ถูกใช้อยู่จำกัดในบางกรณีเท่านั้น
| อักษร | เสียงอ่าน | IPA | ตัวอย่าง | |
| я | ยา | [ja] | ямар = อย่างไร | хямд = ราคาถูก |
| อี | [iː] | ная = แปดสิบ | саяхан = หมู่นี้ | |
| е | เย | [je] | үер = น้ำท่วม | үеэл = ญาติพี่น้อง |
| โย | [jɵ] | ер = เก้าสิบ | ерөнхийлөгч = ประธานาธิบดี | |
| ยู | [ju] | ес = เก้า |
ертөнц = อวกาศ | |
| อี | [iː] | үе = สมัย | бие = ร่างกาย | |
| เอ | [e] | ресторан = ภัตตาคาร | кофе = กาแฟ | |
| ё | ยอ | [jɔ] | ёс = ธรรมเนียม | ёроол = ก้นบึ้ง |
| อี | [iː] | гоё = สวย | ноён = ชนชั้นสูง | |
| ю | โย | [jo] | юу = อะไร | юм = สิ่งของ |
| ยู | [ju] | юү? = หรือ? | ||
| ы | อี | [ʲi] | таны = ของคุณ | улсын = ของชาติ |
ตัว е มักใช้ออกเสียงสระเอในคำทับศัพท์จากภาษาต่างประเทศ เช่นคำว่า ресторан และ кофе นี้รับมาจากภาษารัสเซีย (ซึ่งเดิมก็มาจากภาษาอื่นอีกที)
ตัว ы นั้นดูเผินๆคล้ายจะเป็นอักษร ๒ ตัวต่อกัน แต่จริงๆแล้วคืออักษรตัวเดียว ออกเสียงสระ "อี" เหมือนกับ ий แต่จะใช้แค่ในบางกรณีจำกัด เช่นในรูปแสดงความเป็นเจ้าของซึ่งจะค่อยเขียนถึงต่อไป
นอกจากนี้ยังมีเครื่องหมาย ь และ ъ ซึ่งไม่ใช่สระ ไม่ได้มีเสียงในตัวเอง แต่ทำหน้าที่บางอย่างเมื่ออยู่ในคำ
ь จะทำให้เกิดเสียงควบ "ย" เล็กๆสั้นๆหลังตัวอักษรที่ไปตาม ทำให้ฟังดูคล้ายมีเสียง "อิ" หรือ "ย" ต่อคล้ายกับ и แต่จะสั้นกว่า มักจะถูกละ
| морь = ม้า | хонь = แกะ |
| хууль = กฎหมาย | сургууль = โรงเรียน |
ส่วน ъ (ต่างจาก ь เล็กน้อยตรงที่ปลายบนมีขีดไปทางซ้าย) นั้นใช้ในคำที่ต้องการแยกเสียง ถูกใช้ค่อนข้างน้อยและจำกัด เช่นใช้ในกริยาที่ผันเป็นรูปชักชวน เช่น
| явъя = ไปกันเถอะ |
| гаръя = ออกไปเถอะ |
เสียงสระประสม
เมื่อนำสระสองตัวมาวางต่อกันก็จะได้เสียงสระประสมขึ้นมา โดยเสียงประสมที่เจอได้ในภาษามองโกลนั้นทั้งหมดจะมี й เป็นส่วนประกอบ มีดังนี้
| อักษร | เสียงอ่าน | IPA | ตัวอย่าง | |
| ай | ไอ~แอ | [ai]~[ae]~[æː] | цай = ชา | сайн = ดี |
| эй | เอย์ | [ei]~[eː] | хэрэгтэй = มีประโยชน์ | эмэгтэй = ผู้หญิง |
| ой | ออย~เออ | [ɔi]~[ɔe]~[œː] | ойр = ใกล้ | толгой = หัว |
| уй | โอย | [oi]~[ʊe] | гаруй = ประมาณกว่าๆ | уйлах = ร้องไห้ |
| үй | อุย | [ui]~[ue] | үйл = โชค, การกระทำ,งาน | зүй = กฎ |
โดยพื้นฐานแล้วเสียงจะเป็นไปตามตัวสระที่เป็นส่วนประกอบ แต่ก็มักจะเสียงเพี้ยนไปได้
เช่นเสียง ай นั้นจริงๆตามรูปแล้วควรเป็นสระประสมออกเสียง "ไอ" แต่มักจะออกเป็น "แอ" มากกว่า ในที่จะเขียนทับศัพท์แทนเสียงเป็น "ไอ" เป็นหลัก แต่เวลาอ่านจะอ่านว่า "แอ" ก็ได้
ส่วน ой นั้นตามรูปแล้วควรอ่าน "ออย" แต่มักจะถูกอ่านเป็นเสียง [œː] ซึ่งเป็นเสียงที่ไม่มีในภาษาไทยแต่จะคล้ายเสียง 藥 ([jœːk̚], เหยิก) หรือ 強 ([kʰœːŋ], เขิ่ง) ในภาษากวางตุ้ง คือฟังดูคล้ายจะอยู่ระหว่าง "เออ" กับ "แอ" แต่อย่างไรก็ตามในที่นี้ก็จะเขียนแทน ой ด้วย "ออย" ทั้งหมด
เสียง эй นั้นปกติแล้วจะกลายเป็นแค่ "เอ" เสียงยาว โดยเสียงสระ "อิ" ข้างหลังหายไป เช่นเดียวกับในภาษาญี่ปุ่น แต่ในที่นี้ก็จะเขียนเป็น "เอย์" ไว้
เสียงสระคลุมเครือที่เกิดขึ้นในพยางค์ท้ายและสระที่อ่านไม่ตรงรูป
เรื่องสระในภาษามองโกลนั้นมีความยุ่งยากอีกอย่างที่ต้องระวังให้ดี นั่นก็คือเสียงสระในพยางค์ท้ายถ้าหากเป็นเสียงสั้นมักจะออกเสียงไม่ชัดเจน ไม่ว่าจริงๆคำนั้นจะเขียนด้วยอักษรไหนก็ตาม จะฟังดูเป็นเสียงประมาณสระอือหรือสระเออ (IPA: [ə] หรือ [ɘ])
เช่น
| оюутан = นักเรียน |
คำนี้ถ้าดูตามตัวสะกดแล้วควรจะเป็น "ออโยทัง" แต่เสียงอ่านจริงๆจะได้ยินเป็น "ออโยทึง"
| хүрэх = ไปถึง |
ตามรูปแล้วควรจะเป็น "ฮุเรฮ์" แต่จริงๆมักจะได้ยินเป็น "ฮุรึฮ์"
เรื่องนี้มีข้อยกเว้นในรายะเอียดปลีกย่อยที่อาจต้องจำแยกไป อย่างไรก็ตาม เวลาเขียนแสดงเสียงอ่านในบทเรียนนี้จะแสดงเสียงตามตัวสะกดเป็นหลัก แทนที่จะแสดงเสียงคลุมเครืออย่างที่ออกเสียงจริง ดังนั้น оюутан และ хүрэх จะเขียนเป็น "ออโยทัง" และ "ฮุเรฮ์" แบบนี้ แต่ให้เข้าใจว่าเวลาอ่านออกเสียงจริงๆพยางค์หลังมักจะกลายเป็นสระคลุมเครือดังที่กล่าวมา
อนึ่ง เรื่องของสระนั้นจริงๆควรจะต้องกล่าวถึงเรื่องหลักการกลมกลืนกันของเสียงสระด้วย แต่นั่นเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับไวยากรณ์ ดังนั้นจะขอยกไปอธิบายพร้อมกับไวยากรณ์ที่เกี่ยวข้อง
เสียงพยัญชนะ
ต่อมาเป็นเรื่องของเสียงพยัญชนะต้น
ภาษามองโกลมีเสียงพยัญชนะต้นทั้งหมด ๒๐ หน่วยเสียง ดังนี้
| อักษร | เสียงอ่าน | IPA | หมายเหตุ |
| б | บ~ป | [b]~[p] | เสียงอยู่ระหว่าง "บ" หรือ "ป" |
| п | พ | [pʰ] | |
| м | ม | [m] | |
| ф | ฟ | [f] | |
| д | ด~ต | [d]~[t] | เสียงอยู่ระหว่าง "ด" หรือ "ต" |
| т | ท | [tʰ] | |
| н | น | [n] | |
| р | ร | [r] | |
| л | ล* | [ɮ] | เป็นเสียง "ล" แบบเสียดแทรก ฟังดูคล้าย "ซ" ใกล้เคียงกับเสียง ལྷ (lh) ในภาษาทิเบต |
| г | ก | [g]~[k] | เสียงอยู่ระหว่าง g ในภาษาอังกฤษกับ "ก" ในภาษาไทย |
| к | ค | [kʰ] | |
| х | ฮ* | [x]~[χ] | ใกล้เคียงกับเสียง h ในภาษาจีนกลาง หรือ х ในภาษารัสเซีย หรือ j ในภาษาสเปน |
| ж | จ | [ʤ]~[ʧ] | |
| ч | ช | [ʧʰ] | |
| ш | ช* | [ʃ] | ใกล้เคียงกับเสียง sh ในภาษาอังกฤษ |
| з | จ*~ซ* | [ʣ]~[ʦ] | ใกล้เคียงกับเสียง z ในภาษาจีนกลาง, เยอรมัน, อิตาลี หรือ ts ในภาษาญี่ปุ่น |
| ц | ช*~ซ* | [ʦʰ] | ใกล้เคียงกับเสียง c ในภาษาจีนกลาง |
| с | ซ | [s] | |
| в | ว | [w̜] | |
| й | ย | [j] | เสียงนี้ยังอาจเกิดจาก я е ё ю ด้วย |
ตรงที่แสดงเสียงเป็นภาษาไทยนั้น ที่ใส่ * อยู่คือที่เสียงไม่ได้ตรงกับในภาษามองโกลจริงๆ แค่พอใกล้เคียงเลยจะใช้ตัวนี้เขียนแทนเวลาเขียนทับศัพท์แสดงเสียงอ่าน
ในที่นี้จะอธิบายเพิ่มเติมเกี่ยวกับเสียงที่ไม่มีในภาษาไทย
เสียง ш นั้นตรงกับ sh ในภาษาอังกฤษ ฟังดูแล้วก็คล้าย "ช" แต่ว่าต่างกัน เวลาออกเสียงต้องแยกจาก ч ให้ชัดเจน
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงเสียดแทรกหลังปุ่มเหงือกไม่ก้อง [ʃ]
ส่วนเสียง х นั้นก็คือเสียงหมือน h ในภาษาจีนกลาง คือเป็น "ฮ" ที่มีการเสียดแทรกในลำคอ ถ้าออกเสียงนี้ไม่ได้ก็ออกเป็น "ฮ" ไปได้ เพราะภาษามองโกลไม่มีเสียง "ฮ" จริงๆ เช่นเดียวกับในจีนกลาง เพียงแต่ว่าเสียงนี้อาจถูกใช้เป็นตัวสะกดได้ด้วย ในกรณีนั้นจะเขียนแทนด้วย "ฮ์" ให้ออกเสียงคล้ายๆตัวสะกด "ค" แต่มีการเสียดแทรกในลำคอ
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงเสียดแทรกเพดานอ่อนไม่ก้อง [x]
เสียง л นั้นหาภาษาอื่นที่มีเสียงนี้มาเทียบได้ยาก อธิบายโดยคร่าวๆแล้วก็คือใกล้เคียงกับ "ล" ในภาษาไทย แต่ต้องออกเป็นเสียงเสียดแทรกระหว่างแตะข้างลิ้น ฟังดูออกจะคล้าย "ซ" มากกว่า
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงเสียดแทรกข้างลิ้นปุ่มเหงือกก้อง [ɮ]
เสียง з ไม่มีในภาษาไทย แต่มีเสียงที่เทียบเคียงได้ในหลายภาษา อาจได้ยินเป็นใกล้เคียงกับ "จ" หรือ "ซ" แต่ในที่นี้จะแทนด้วย "ซ"
♫ เสียงตัวอย่าง >> เสียงกักเสียดแทรกอุสุมปุ่มเหงือกไม่ก้อง [ʦ]
ส่วนเสียง ц ก็คือ c ในจีนกลาง คืออยู่ระหว่าง "ช" กับ "ซ" ในที่นี้เวลาเขียนแทนเสียงอ่านก็จะขอแทนด้วย "ช" เช่นเดียวกับในภาษาจีน
นอกจากนี้แล้วที่น่าจะต้องอธิบายเพิ่มเติมอีกคือเสียง б กับ д
เสียง б นั้นอาจแทนเสียงที่ตรงกับ "บ" หรือ "ป" ในภาษาไทย ถือเป็นหน่วยเสียงเดียวกัน โดยทั่วไปจะออกเป็น "ป" มากกว่า แต่ก็ฟังดูใกล้เคียง "บ"
ในที่นี้จะเขียนทับศัพท์เป็น "บ" อย่างเดียว ไม่ใช้ "ป" เพราะอาจทำให้สับสนกับเสียง п "พ" ได้ง่าย แต่ขอให้เข้าใจว่า б เสียงจริงๆจะออกไปทาง "ป" มากกว่า
และในทำนองเดียวกัน เสียง д อาจเป็นเสียง "ด" หรือ "ต" แต่ในที่นี้จะเขียนแทนด้วย "ด" ตลอด เพื่อไม่ให้ไปสับสนกับเสียง т "ท" แม้ว่าจริงๆเสียงตัว д นี้จะออกไปทาง "ต" มากกว่าก็ตาม
อนึ่ง เสียง п ф к นั้นจะไม่พบในคำมองโกลแท้ แต่จะเจอได้ในคำทับศัพท์จากภาษาอื่น ดังนั้นจึงเจอค่อนข้างน้อย
เสียงตัวสะกด н
เสียง н นั้นจะค่อนข้างพิเศษหน่อยตรงที่จะอ่านออกเสียงต่างกันไปเมื่อเป็นตัวสะกด อาจเป็น "ง" "น" "ม" ได้
| เสียงอ่าน | IPA | เมื่อ | ตัวอย่าง | |
| н | ม | [m] | เมื่อตามด้วย б п м ф | улаанбаатар (ชื่อเมืองหลวง) |
| таван мянга = ห้าร้อย | ||||
| ง | [ŋ] | เมื่ออยู่ท้ายคำหรือตามด้วย г к х | япон = ญี่ปุ่น | |
| солонгос = เกาหลี | ||||
| น | [n] | อื่นๆ | сонсох = ฟัง | |
| үнэндээ = ที่จริงแล้ว |
ลักษณะเช่นนี้คล้ายกับในภาษาญี่ปุ่น
สระเสียงสั้นท้ายพยางค์ไม่ออกเสียง
ในภาษามองโกลนั้นปกติแล้วถ้าท้ายคำเป็นรูปสระเสียงสั้น ปกติจะไม่ออกเสียง กลายเป็นออกเสียงพยัญชนะที่อยู่หน้าสระนั้นเป็นตัวสะกดแทน
เช่น
| бага = เล็ก, น้อย |
| пиво = เบียร์ |
| хими = เคมี |
| барилга = ตึก |
| мөнгө = เงิน |
เพียงถ้าเป็น н ในกรณีนี้จะออกเสียงเป็นตัวสะกด "น" ชัดเจนต่างจากเมื่อ н อยู่ท้ายคำ
| хана = กำแพง |
| шөнө = กลางคืน |
| чоно = หมาป่า |
| үнэ = ราคา |
อย่างไรก็ตาม ยังมีข้อยกเว้นอยู่ด้วย เช่นในคำทับศัพท์จากภาษาอื่น สระพยางค์ตรงท้ายมักออกเสียงชัดเจน
| кино = ภาพยนตร์ |
| такси = แท็กซี |
หลักการออกเสียงโดยเบื้องต้นเป็นดังที่อธิบายมาข้างต้น อย่างไรก็ตามมีรายละเอียดและข้อยกเว้นอยู่อีกไม่น้อยซึ่งอาจต้องจำเพิ่มเติมไป
ในบทต่อๆไปก็จะยกตัวอย่างพร้อมแสดงเสียงอ่านเป็นภาษาไทยกำกับ สามารถดูกำกับเพื่อใช้อ้างอิงเสียงอ่านได้ แต่เวลาออกเสียงจริงๆขอให้รู้ว่าเสียงนั้นต่างจากที่เขียนในภาษาไทยอย่างไร
อ่านต่อ บทที่ ๒