หลักการเขียนทับศัพท์ภาษาทิเบต ฉบับใช้งานทั่วไป
เขียนเมื่อ 2022/02/17 19:36
แก้ไขล่าสุด 2023/07/15 22:09
ในบทความนี้จะอธิบายถึงหลักการเขียนทับศัพท์ภาษาทิเบตเป็นภาษาไทย โดยเน้นให้เขียนง่าย เหมาะกับการใช้งานทั่วไป
นอกจากหลักการที่เขียนในหน้านี้แล้วยังมีหน้าหลักการเขียนทับศัพท์ภาษาทิเบต ฉบับใช้งานเชิงลึก
ซึ่งข้อแตกต่างคือ ฉบับใช้งานเชิงลึกนั้นจะอธิบายเรื่องวรรณยุกต์ มีการเขียนแยกเสียงวรรณยุกต์ พร้อมทั้งใช้พยัญชนะต่างๆกันเพื่อแยกเสียงอักษรในภาษาทิเบตออกชัดเจนทั้งหมด เหมาะสำหรับคนที่ต้องการรู้ลึกและไปฝึกใช้พูด หรือต้องการความถูกต้องทางภาษาศาสตร์มากกว่า
อย่างไรก็ตาม ระบบวรรณยุกต์ในภาษาทิเบตมีความซับซ้อนและเทียบเคียงเป็นภาษาไทยได้ยาก อีกทั้งมีเสียงพยัญชนะที่ไม่อาจเขียนแทนด้วยภาษาไทยได้โดยง่าย
ดังนั้นระบบการเขียนทับศัพท์ที่จะแนะนำในที่นี้คือแบบใช้งานทั่วไปนั้นจะตัดเรื่องการแสดงวรรณยุกต์ นอกจากนี้ก็จะเลือกใช้พยัญชนะไทยที่มักใช้ทับศัพท์ทั่วไปโดยไม่ใช้อักษรพิเศษ เหมาะกับการเขียนทับศัพท์ทั่วไปเพื่อใช้ในการเขียนทั่วไป เช่นในบทความหรือหนังสือความรู้ทั่วไปที่ไม่ใช่ทางภาษาศาสตร์
ภาษาทิเบตนั้นเป็นภาษาที่มีอักษรเป็นของตัวเองใช้คืออักษรทิเบต ซึ่งได้ถูกใช้งานอย่างกว้างขวางมาตั้งแต่โบราณและยังเป็นต้นแบบของอักษรอื่นๆอีกหลายชนิดที่ใช้ในแถบประเทศจีนและอินเดียด้วย
ตัวอักษรทิเบตนั้นค่อนข้างซับซ้อน เพราะมีการเอาอักษรมาประกอบซ้อนต่อกัน อีกทั้งปัจจุบันเสียงอ่านภาษาทิเบตได้เปลี่ยนไปจากอดีตมาก
อย่างไรก็ตามการเขียนอักษรทิเบตนั้นยังคงรูปแบบการเขียนเดิมที่ใช้มาแต่โบราณอยู่ ดังนั้นระบบการเขียนอักษรทิเบตนั้นจึงยังแสดงร่องรอยของภาษาทิเบตในยุคก่อนอย่างชัดเจน แม้ในภาษาทิเบตปัจจุบันเสียงจะเปลี่ยนไปมาก หรือบางตัวก็ไม่ได้ออกเสียง
นั่นจึงทำให้การออกเสียงชื่อต่างๆมีกฎเกณฑ์ยุ่งยากและข้อยกเว้นมากมายเมื่อพยายามถอดเสียงอ่านจากอักษรทิเบตโดยตรง อีกทั้งภาษาทิเบตที่ใช้ในแต่ละท้องถิ่นก็มีความแตกต่างกันมากด้วย
ภาษาทิเบตมีหลายสำเนียง แต่ที่เป็นมาตรฐานที่ยึดถือใช้กันทั่วไปมากที่สุดคือสำเนียงเมืองลาซ่า (拉萨) ซึ่งเป็นเมืองเอกของทิเบต ดังนั้นหลักการเขียนทับศัพท์ในที่นี้จะยึดสำเนียงนี้เป็นหลัก
ที่จีนนั้นเวลาเขียนแสดงเสียงอ่านภาษาทิเบตจะนิยมใช้ระบบที่เรียกว่า พินอินทิเบต (藏语拼音) เป็นระบบถอดเสียงมาตรฐานที่ทางการจีนกำหนดขึ้น โดยยืนพื้นจากพินอินของจีนกลาง การเขียนด้วยระบบนี้เขียนตามเสียงอ่านจริงในสำเนียงลาซ่าโดยไม่สนตัวสะกด จึงใช้อ้างอิงเสียงอ่านที่แท้จริงได้
เพียงแต่ว่านอกจากนี้แล้วยังมีอีกระบบที่ใช้กันมากคือระบบเวย์ลี่ (威利转写) ซึ่งจะถอดเป็นอักษรโรมันตามตัวสะกดจริงๆในอักษรทิเบต ใช้ได้ดีกับภาษาทิเบตสำเนียงต่างๆ รวมถึงภาษาภูฏานด้วย
แต่ระบบนี้ไม่ได้แสดงถึงเสียงอ่านที่แท้จริงตามสำเนียงลาซ่า และยังทำให้เข้าใจเสียงอ่านผิดไปไกลเลยได้ เพราะปัจจุบันเสียงอ่านในสำเนียงลาซ่าห่างไกลจากเดิมไปมาก จึงไม่ขอพูดถึงระบบนี้ในที่นี้
บทความนี้จะเน้นการถอดเสียงจากอักษรโรมันพินอินทิเบตเป็นหลัก เหมาะกับการใช้งานจริงเวลาที่แค่ต้องการทับศัพท์ เพราะแสดงเสียงอ่านจริงตายตัวและเข้าใจง่ายกว่าการใช้อักษรทิเบต
ตัวอักษรพยัญชนะ
ภาษาทิเบตมีพยัญชนะทั้งหมด ๓๐ ตัว แบ่งเป็นอักษรสูง ๑๔ ตัว อักษรต่ำ ๑๖ ตัว โดยอักษรสูงและต่ำนั้นมีหลักการคล้ายกับอักษรสูงกลางต่ำในภาษาไทย คือจะต่างกันที่วรรณยุกต์พื้นฐานในตัวอักษรนั้นๆ
แต่ในที่นี้จะละเรื่องเสียงวรรณยุกต์ ดังนั้นขอแค่ให้เข้าใจว่าจะมีอักษรบางตัวที่แทนเสียงซ้ำกัน แต่ต่างกันตรงที่เป็นอักษรสูงกับต่ำเท่านั้น
การแบ่งกลุ่มตัวอักษรทิเบตมีความใกล้เคียงกับการแบ่งเป็นวรรคอย่างในภาษาไทย คือมีแบ่งวรรคหลัก ๕ วรรค และที่เหลือเป็นเศษวรรค
โดยที่แต่ละวรรคจะมีแค่ ๔ ตัว โดย ๒ ตัวแรกเป็นอักษรสูง ๒ ตัวหลังเป็นอักษรต่ำ เพียงแต่วรรคสุดท้ายมีแค่ ๓ ตัว ทั้งหมดรวมเป็น ๑๙ ตัว เสียงถูกเรียงอย่างเป็นระบบ
ส่วนที่เหลืออีก ๑๑ ตัวเป็นเศษวรรค แทนเสียงที่เหลือ อักษรกลุ่มนี้มีการเรียงที่ไม่เป็นระเบียบนัก ต้องจำเอาเอง โดย ๗ ตัวแรกเป็นอักษรต่ำ ส่วน ๔ ตัวสุดท้ายเป็นอักษรสูง
ตารางแสดงอักษรทั้งหมด จากด้านบนคืออักษรทิเบต IPA ทับศัพท์ไทย และพินอินทิเบต ตามลำดับ ช่องสีชมพูคืออักษรสูง สีม่วงคืออักษรต่ำ
นอกจากนี้อักษรทิเบตยังอาจรวมอีก ๕ ตัวคือ ཊ, ཋ, ཌ, ཎ, ཥ ซึ่งจริงๆแล้วคืออักษร ཏ (da), ཐ (ta), ད (ta), ན (na), ཤ (sa) ที่นำมากลับซ้ายขวา อักษรพวกนี้ใช้เมื่อเขียนภาษาบาลีสันสกฤต ไม่ได้ใช้ทั่วไปในภาษาทิเบต ในที่นี้ก็จะไม่พูดถึงอีก
อักษรใน ๕ วรรคหลักนั้น ตัวที่ ๑ คือเสียงไม่ปล่อยลม ตัวที่ ๒,๓ คือเสียงปล่อยลม ตัวที่ ๔ คือเสียงออกจมูก ส่วน ๑๑ ตัวในเศษวรรคไม่ได้เรียงเป็นระเบียบแบบนั้น
โดยรวมแล้วมีอักษร ๓๐ ตัว แต่มีเสียงซ้ำกันอยู่ทั้งหมด ๘ คู่ ดังนั้นเสียงพยัญชนะต้นโดยพื้นฐานจาอักษรตัวเดียวจึงมีทั้งหมด ๒๒ เสียง
เสียง ཅ (ja) ཆ (qa) ཇ (qa) ในที่นี้จะใกล้เคียงกับเสียง จ หรือ ช ในภาษาไทย แต่มักจะมีเสียงควบ ย ติดมาด้วย แต่ในที่นี้จะแสดงด้วย จ และ ช ไปเฉยๆ เหมือนเวลาเขียนทับศัพท์ภาษาจีนกลาง
ตัว ཉ (nya) ออกเสียงเหมือน ญ ในภาษาลาวหรืออีสาน ไม่ใช่เสียงแบบ ย ในภาษาไทย ในที่นี้ก็จะใช้อักษร ญ เพื่อแทนเสียงนี้
ตัว ཙ (za) ཚ (ca) ཛ (ca) ออกเสียงเหมือน z หรือ c ในพินอินจีนกลาง ซึ่งไม่มีในภาษาไทย แต่สามารถเทียบเคียงเป็น จ ช ได้
ตัว ཞ (xa) และ ཤ (xa) ออกเสียงเหมือน x ในพินอินจีนกลาง ไม่มีในภาษาไทย เสียงอ่านจะกึ่งๆระหว่าง ซ กับ ช ในที่นี้ขอเลือกเขียนเป็น ซ เช่นเดียวกับในระบบทับศัพท์ภาษาจีนกลาง
ར (ra) เป็นเสียงคล้าย r ในภาษาญี่ปุ่นหรือเกาหลี ไม่ใช่ ร เรือ แบบภาษาไทย แต่ก็ใกล้เคียง จึงให้เขียนแทนด้วย ร
ตัวนอกจากที่กล่าวมาข้างต้นนี้โดยพื้นฐานแล้วออกเสียงเหมือนในภาษาไทย จึงทับศัพท์ได้ตรงตัว
ཀ (ga) = ก
ཁ, ག (ka) = ค
ང (nga) = ง
ཏ (da) = ต
ཐ, ད (ta) = ท
ན (na) = น
པ (ba) = ป
ཕ, བ (pa) = พ
མ (ma) = ม
ཝ (wa) = ว
འ, ཨ (a) = อ
ཡ (ya) = ย
ལ (la) = ล
ཟ, ས (sa) = ซ
ཧ (ha) = ฮ
ตัวอักษรสระ
เมื่อพยัญชนะอยู่เดี่ยวๆจะอ่านออกเสียงสระอา แต่ถ้ามีสระมาวางอยู่บนหรือล่างก็จะอ่านตามสระนั้น โดยมีอยู่ ๔ สระ
ส่วนประกอบของพยางค์
ภาษาทิเบตมีการแบ่งพยางค์ชัดเจน ในแต่ละพยางค์อาจประกอบขึ้นจากอักษรหลายตัวมาประกอบกัน โดยอาจประกอบโดยวางบนล่างหน้าหลังได้หมด และแต่ละพยางค์จะกั้นแยกกันโดยขีดสั้น ་ หรือถ้าสิ้นสุดคำจะกั้นด้วยขีดยาว ། จึงแยกพยางค์ได้ง่าย ไม่สับสนเหมือนอย่างภาษาไทย
ภาพรวมของส่วนประกอบทั้งหมดอาจแสดงได้ดังนี้
แต่ละคำอาจมีแค่อักษรฐาน หรือกรณีที่ซับซ้อนที่สุดอาจมีอักษรเติมจนครบทั้ง ๖ ส่วน พร้อมทั้งรูปสระด้วย
ตัวอย่างเช่น བསྒྲོགས་ ประกอบด้วย
อักษรเติมหน้า: བ (ปา)
อักษรเติมบน: ས (ซา)
อักษรฐาน: ྒ (คา)
อักษรเติมล่าง: ྲ (รา)
อักษรสระ: ོ (สระโอ)
อักษรเติมหลัง: ག (คา)
อักษรเติมหลังตัวที่สอง: ས (ซา)
อักษรฐานอาจเป็นอะไรก็ได้ในอักษรทั้ง ๓๐ ตัว แต่ส่วนประกอบอื่นนอกจากนั้นมีแค่อักษรบางตัวเท่านั้นที่เป็นได้ เลขในวงเล็บคือจำนวนอักษรที่ใช้ในส่วนนั้นได้
ตารางแสดงตัวอักษรที่ใช้ในแต่ละส่วนได้
เมื่อเป็นส่วนเติมด้านล่าง อักษร ཝ (วา), ཡ (ยา), ར (รา) จะหน้าตาเปลี่ยนไปจากเดิม ไม่เหมือนตัวอักษรเดิมซึ่งอาจทำให้ต้องจำเพิ่มเติม ในที่นี้อยู่ในวงเล็บ [] คือตัวอักษรเดิม แต่รูปที่ถูกใช้เมื่อเติมด้านล่างจะเป็นตามลักษณะที่เห็นหน้าวงเล็บ []
อักษรเติมด้านล่าง
โดยพื้นฐานแล้วเสียงพยัญชนะต้นในภาษาทิเบตประกอบไปด้วย ๓๐ เสียงพื้นฐานตามอักษรดังที่กล่าวข้างต้น แต่เมื่อมีอักษรเติมด้านล่างจะทำให้เกิดเสียงพยัญชนะต้นเปลี่ยนไป ซึ่งบางส่วนก็ซ้ำกับเสียงพื้นฐานที่มีอยู่ แต่ก็มีที่ไม่เหมือน จึงทำให้เกิดเสียงเพิ่มขึ้นมาอีกหลายเสียง
ที่สำคัญคืออักษร ཡ (ยา) จะทำให้เกิดเสียงใหม่ ซึ่งบางตัวก็ไปซ้ำกับเสียงที่อักษรเดิมมีอยู่แล้ว
ཀྱ (กยา), ཁྱ (คยา), གྱ (คยา) ในที่นี้เป็นเสียงคล้ายกับเป็น ก, ข, ค ที่มีเสียง ย มาควบ
ส่วนอักษรที่ ར (รา) ไว้ด้านล่างจะทำให้เกิดเสียงใหม่ซึ่งได้รับอิทธิพลของ ร ทำให้กลายเป็นเสียงม้วนลิ้น
ในที่นี้เสียง ཀྲ, པྲ, སྲ คือเสียงคล้าย zh ในจีนกลาง จึงเขียนทับศัพท์เป็นเสียง จ
ส่วนเสียง ཁྲ, ཕྲ, གྲ, དྲ, བྲ จะคล้ายเสียง ch ในจีนกลาง จึงเขียนทับศัพท์ด้วย ช
และเสียง ཧྲ คือเสียงคล้ายเสียง sh ในจีนกลาง จึงเขียนทับศัพท์ด้วย ซ
ต่อไปแสดงการจับคู่ทั้งหมดที่มีการใช้จริง พร้อมเสียงอ่าน
ในที่นี้ ที่ใส่อักษรสีแดงคือส่วนที่เป็นข้อยกเว้น ต้องระวังเป็นพิเศษ ส่วนที่เป็นสีม่วงคือได้เสียงพยัญชนะใหม่ที่ไม่มีในอักษรเดี่ยว
อักษรเติมด้านบน
มีอักษร ๓ ตัวที่อาจมาเติมด้านบนอักษรฐานได้ คือ ར (รา), ལ (ลา), ས (ซา) โดยเมื่อเติมแล้วอาจทำให้เกิดการเปลี่ยนเสียง หรืออาจจะไม่เปลี่ยนก็ได้ แล้วแต่ตัวที่ตามมา และเสียงที่เปลี่ยนไม่ขึ้นกับว่าตัวด้านบนคืออะไร ไม่ว่าตัวไหนก็ให้ผลเหมือนกัน
หากอักษรที่เติมด้านบนเป็น ར (รา) ขีดด้านล่างจะถูกตัดทิ้งไป เช่น རྐ ยกเว้นเมื่อใส่บน ཉ (ญา) จะคงรูปเดิม เป็น རྙ
ตารางแจกแจงรูปแบบการผสมพร้อมที่มีทั้งหมดพร้อมเสียงอ่าน
เมื่อรวมตัว ལ กับ ྷ กลายเป็น ལྷ จะทำให้เกิดเป็นเสียงใหม่อีกเสียง คือ /ɬ/ ซึ่งไม่มีในภาษาไทย แต่ฟังดูคล้ายเสียง ฮ ควบ ล ในที่นี้ก็จะให้ทับศัพท์โดยแทนด้วย ล ไปด้วย
อักษรเติมด้านหน้า
การใส่อักษรเติมด้านหน้าจะให้ผลคล้ายกับอักษรเติมด้านบน แค่ใช้กับอักษรต่างกันเท่านั้น อักษรที่อาจมาเติมด้านหน้าได้แก่ ག (คา), ད (ทา), བ (พา), མ (มา), འ (อา)
ผลการใส่อักษรเติมหน้าอาจสรุปได้เป็น ๔ กลุ่มดังนี้
อักษรเติมด้านหน้ากับอักษรเติมด้านบนอาจปรากฏพร้อมกันได้ โดยในกรณีนี้ ตัวเติมด้านหน้าต้องเป็น བ (พา) เท่านั้น เช่น བརྐ (คา), བརྐྱ (คยา), བསྩ (จา) เป็นต้น แต่ว่า བ ที่เติมเข้าไปนั้นก็ไม่ได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเสียงใดๆ
อักษรเติมด้านหลัง
เมื่อมีการเติมอักษรด้านหลังอาจทำให้เกิดเสียงตัวสะกด หรือเปลี่ยนเสียงวรรณยุกต์ รวมทั้งอาจทำให้เสียงสระเปลี่ยนด้วย
อักษรที่อาจเติมอยู่ด้านหลังมีทั้งหมด ๑๐ ตัว
འ (อา) แม้จะใส่ไปก็ไม่ได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงใดๆต่อเสียง แต่จะถูกใช้ในกรณีที่มีอักษรเติมหน้าและไม่มีการใส่สระหรืออักษรเติมบนล่าง เช่น དགའ (กา)
บางทีที่ใส่ก็เพื่อให้แยกแยะออกว่าตัวแรกเป็นอักษรเติมหน้าและตัวที่ ๒ คือตัวฐาน ดังนั้นหากส่วนประกอบมีอักษรแค่ ๒ ตัว ตัวแรกย่อมเป็นตัวฐาน และตัวที่ ๒ คืออักษรเติมหลัง เข่น དག (ทัก) แบบนี้ ད คือฐาน ส่วน ག คืออักษรเติมหลัง เป็นตัวสะกด
นอกจากนี้ འ เติมสระ ུ เป็น འུ ก็ถูกใช้เป็นส่วนเติมท้ายด้วย โดยจะให้เสียง "ว" อาจเติมหลังสระอา กลายเป็นเสียง "อาว" หรือเติมหลังสระอีหรือเอ กลายเป็น "อีว" ส่วน འི อาจถูกเติมเพื่อให้เกิดสระใหม่ได้
อักษร ལ (ลา), ད (ทา), ས (ซา) ในภาษาทิเบตมาตรฐานปัจจุบันไม่ทำให้เกิดเสียงตัวสะกด แต่มีผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสระได้
ตัวสะกด ག (คา) เดิมทีควรออกเสียงเป็นตัวสะกดแม่กก แต่ในปัจจุบันเสียงตัวสะกดมักหายไป บางคำก็จะออกเสียงตัวสะกดก็ได้หรือไม่ออกก็ได้ ในที่นี้เพื่อความสะดวกจะให้แทนด้วยแม่กกทั้งหมด เพราะในพินอินทิเบตยังเหลือ g เอาไว้ แม้ว่าจริงๆแล้วบางคำไม่ได้ออกเสียงตัวสะกดแล้ว
ส่วน ན (นา) ไม่ได้ออกเสียงเป็นแม่กนในภาษาไทย แต่ออกเสียง น เบาๆ คล้ายเสียง ん ในภาษาญี่ปุ่น หรืออาจเหลือเป็นแค่เสียออกจมูก หรือบางคำอาจไม่ออกเสียงตัวสะกดเลย ในที่นี้ก็จะเขียนเป็นแม่กนเพื่อความง่าย
เรื่องตัวสะกดยังมีข้อยกเว้นอีกมากมาย เช่นบางคำแม้มีตัวอักษรวางท้ายอยู่และตามหลักแล้วควรมีเสียงตัวสะกดก็กลับไม่ออกเสียง หรือบางคำไม่มีตัวอักษรวางท้ายแต่กลับมีเสียงตัวสะกดก็มี
เสียงสระที่เปลี่ยนไป
เมื่อมีตัว ད (ทา), ན (นา), ལ (ลา), ས (ซา) เป็นตัวเติมด้านหลัง จะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสระเมื่อสระเป็นเสียงสระ อา อู โอ แต่จะไม่เกิดผลใดๆกับเสียงสระ อี เอ
อา /a/ --> แอ /ɛ/
อู /u/ --> อวี /y/
โอ /o/ --> เออ /ø/
เสียง /ɛ/ ในภาษาทิเบตนั้นจริงๆแล้วใกล้เคียงสระเอมาก อาจฟังดูเกือบเป็นสระเอ แต่ก็ค่อนมาทางสระแอ จึงให้เขียนแทนด้วยสระแอ เพื่อแยกให้ชัดจากสระ /ɛ/
เสียง /y/ นี้ไม่มีในภาษาไทย จะคล้ายกับเสียง ü ในพินอินจีนกลาง ให้เขียนทับศัพท์เป็น "อวี"
เสียง /ø/ ก็ไม่มีในภาษาไทย จะคล้ายกับเสียง ö ในภาษาเยอรมัน ฟังดูใกล้เคียงกับสระเออ จึงเขียนทับศัพท์เป็นสระเออ
ใน ๔ ตัวนี้ มีแค่ ན (นา) ที่ทำให้เกิดเสียงตัวสะกดได้จริงๆ (แม้ว่ามักจะไม่ถูกออกเสียง) ที่เหลือในปัจจุบันไม่ออกเสียงเลย แค่อาจทำให้เกิดการเปลี่ยนสระเท่านั้น
ตัวอย่าง
อักษรเติมด้านหลังตัวที่สอง
อักษร ས อาจถูกเติมด้านหลังอักษรเติมหลังอีก กลายเป็นอักษรเติมด้านหลังตัวที่สอง
การเติม ས ข้างหลังจะทำให้เกิดเสียงเปลี่ยนเฉพาะเมื่ออักษรเติมด้านหลังตัวแรกเป็น ང (งา) หรือ མ (มา) กลายเป็น -ངས หรือ -མས เท่านั้น โดยจะแค่ทำให้เกิดการเปลี่ยนเสียงวรรณยุกต์ แต่ไม่มีผลต่อสระ
สรุปเสียงพยัญชนะ
ตารางสรุปเสียงพยัญชนะทั้งหมด แบ่งตามเสียง ตัวที่เป็นสีเขียวคืออักษรตัวเดียวที่เดิมทีก็เป็นเสียงนั้นโดยไม่ต้องประกอบ
สรุปเสียงสระและตัวสะกด
ตารางสรุปเสียงสระและตัวสะกด
ตัวอย่าง
ต่อไปจะแสดงตัวอย่างการเขียนทับศัพท์คำต่างๆในภาษาทิเบตและพวกชื่อที่อาจมีโอกาสได้ยินอยู่บ่อย
ตัวเลข
ชื่อสถานที่
นอกจากหลักการที่เขียนในหน้านี้แล้วยังมีหน้าหลักการเขียนทับศัพท์ภาษาทิเบต ฉบับใช้งานเชิงลึก
ซึ่งข้อแตกต่างคือ ฉบับใช้งานเชิงลึกนั้นจะอธิบายเรื่องวรรณยุกต์ มีการเขียนแยกเสียงวรรณยุกต์ พร้อมทั้งใช้พยัญชนะต่างๆกันเพื่อแยกเสียงอักษรในภาษาทิเบตออกชัดเจนทั้งหมด เหมาะสำหรับคนที่ต้องการรู้ลึกและไปฝึกใช้พูด หรือต้องการความถูกต้องทางภาษาศาสตร์มากกว่า
อย่างไรก็ตาม ระบบวรรณยุกต์ในภาษาทิเบตมีความซับซ้อนและเทียบเคียงเป็นภาษาไทยได้ยาก อีกทั้งมีเสียงพยัญชนะที่ไม่อาจเขียนแทนด้วยภาษาไทยได้โดยง่าย
ดังนั้นระบบการเขียนทับศัพท์ที่จะแนะนำในที่นี้คือแบบใช้งานทั่วไปนั้นจะตัดเรื่องการแสดงวรรณยุกต์ นอกจากนี้ก็จะเลือกใช้พยัญชนะไทยที่มักใช้ทับศัพท์ทั่วไปโดยไม่ใช้อักษรพิเศษ เหมาะกับการเขียนทับศัพท์ทั่วไปเพื่อใช้ในการเขียนทั่วไป เช่นในบทความหรือหนังสือความรู้ทั่วไปที่ไม่ใช่ทางภาษาศาสตร์
ภาษาทิเบตนั้นเป็นภาษาที่มีอักษรเป็นของตัวเองใช้คืออักษรทิเบต ซึ่งได้ถูกใช้งานอย่างกว้างขวางมาตั้งแต่โบราณและยังเป็นต้นแบบของอักษรอื่นๆอีกหลายชนิดที่ใช้ในแถบประเทศจีนและอินเดียด้วย
ตัวอักษรทิเบตนั้นค่อนข้างซับซ้อน เพราะมีการเอาอักษรมาประกอบซ้อนต่อกัน อีกทั้งปัจจุบันเสียงอ่านภาษาทิเบตได้เปลี่ยนไปจากอดีตมาก
อย่างไรก็ตามการเขียนอักษรทิเบตนั้นยังคงรูปแบบการเขียนเดิมที่ใช้มาแต่โบราณอยู่ ดังนั้นระบบการเขียนอักษรทิเบตนั้นจึงยังแสดงร่องรอยของภาษาทิเบตในยุคก่อนอย่างชัดเจน แม้ในภาษาทิเบตปัจจุบันเสียงจะเปลี่ยนไปมาก หรือบางตัวก็ไม่ได้ออกเสียง
นั่นจึงทำให้การออกเสียงชื่อต่างๆมีกฎเกณฑ์ยุ่งยากและข้อยกเว้นมากมายเมื่อพยายามถอดเสียงอ่านจากอักษรทิเบตโดยตรง อีกทั้งภาษาทิเบตที่ใช้ในแต่ละท้องถิ่นก็มีความแตกต่างกันมากด้วย
ภาษาทิเบตมีหลายสำเนียง แต่ที่เป็นมาตรฐานที่ยึดถือใช้กันทั่วไปมากที่สุดคือสำเนียงเมืองลาซ่า (拉萨) ซึ่งเป็นเมืองเอกของทิเบต ดังนั้นหลักการเขียนทับศัพท์ในที่นี้จะยึดสำเนียงนี้เป็นหลัก
ที่จีนนั้นเวลาเขียนแสดงเสียงอ่านภาษาทิเบตจะนิยมใช้ระบบที่เรียกว่า พินอินทิเบต (藏语拼音) เป็นระบบถอดเสียงมาตรฐานที่ทางการจีนกำหนดขึ้น โดยยืนพื้นจากพินอินของจีนกลาง การเขียนด้วยระบบนี้เขียนตามเสียงอ่านจริงในสำเนียงลาซ่าโดยไม่สนตัวสะกด จึงใช้อ้างอิงเสียงอ่านที่แท้จริงได้
เพียงแต่ว่านอกจากนี้แล้วยังมีอีกระบบที่ใช้กันมากคือระบบเวย์ลี่ (威利转写) ซึ่งจะถอดเป็นอักษรโรมันตามตัวสะกดจริงๆในอักษรทิเบต ใช้ได้ดีกับภาษาทิเบตสำเนียงต่างๆ รวมถึงภาษาภูฏานด้วย
แต่ระบบนี้ไม่ได้แสดงถึงเสียงอ่านที่แท้จริงตามสำเนียงลาซ่า และยังทำให้เข้าใจเสียงอ่านผิดไปไกลเลยได้ เพราะปัจจุบันเสียงอ่านในสำเนียงลาซ่าห่างไกลจากเดิมไปมาก จึงไม่ขอพูดถึงระบบนี้ในที่นี้
บทความนี้จะเน้นการถอดเสียงจากอักษรโรมันพินอินทิเบตเป็นหลัก เหมาะกับการใช้งานจริงเวลาที่แค่ต้องการทับศัพท์ เพราะแสดงเสียงอ่านจริงตายตัวและเข้าใจง่ายกว่าการใช้อักษรทิเบต
ตัวอักษรพยัญชนะ
ภาษาทิเบตมีพยัญชนะทั้งหมด ๓๐ ตัว แบ่งเป็นอักษรสูง ๑๔ ตัว อักษรต่ำ ๑๖ ตัว โดยอักษรสูงและต่ำนั้นมีหลักการคล้ายกับอักษรสูงกลางต่ำในภาษาไทย คือจะต่างกันที่วรรณยุกต์พื้นฐานในตัวอักษรนั้นๆ
แต่ในที่นี้จะละเรื่องเสียงวรรณยุกต์ ดังนั้นขอแค่ให้เข้าใจว่าจะมีอักษรบางตัวที่แทนเสียงซ้ำกัน แต่ต่างกันตรงที่เป็นอักษรสูงกับต่ำเท่านั้น
การแบ่งกลุ่มตัวอักษรทิเบตมีความใกล้เคียงกับการแบ่งเป็นวรรคอย่างในภาษาไทย คือมีแบ่งวรรคหลัก ๕ วรรค และที่เหลือเป็นเศษวรรค
โดยที่แต่ละวรรคจะมีแค่ ๔ ตัว โดย ๒ ตัวแรกเป็นอักษรสูง ๒ ตัวหลังเป็นอักษรต่ำ เพียงแต่วรรคสุดท้ายมีแค่ ๓ ตัว ทั้งหมดรวมเป็น ๑๙ ตัว เสียงถูกเรียงอย่างเป็นระบบ
ส่วนที่เหลืออีก ๑๑ ตัวเป็นเศษวรรค แทนเสียงที่เหลือ อักษรกลุ่มนี้มีการเรียงที่ไม่เป็นระเบียบนัก ต้องจำเอาเอง โดย ๗ ตัวแรกเป็นอักษรต่ำ ส่วน ๔ ตัวสุดท้ายเป็นอักษรสูง
ตารางแสดงอักษรทั้งหมด จากด้านบนคืออักษรทิเบต IPA ทับศัพท์ไทย และพินอินทิเบต ตามลำดับ ช่องสีชมพูคืออักษรสูง สีม่วงคืออักษรต่ำ
| ตัวที่ ๑ | ตัวที่ ๒ | ตัวที่ ๓ | ตัวที่ ๔ | |
| วรรค ga |
ཀ /ˉka/ กา ga |
ཁ /ˉkʰa/ คา ka |
ག /ˊkʰa/ คา ka |
ང /ˊŋa/ งา nga |
| วรรค ja |
ཅ /ˉt͡ɕa/ จา ja |
ཆ /ˉt͡ɕʰa/ ชา qa |
ཇ /ˊt͡ɕʰa/ ชา qa |
ཉ /ˊɲa/ ญา nya |
| วรรค da |
ཏ /ˉta/ ตา da |
ཐ /ˉtʰa/ ทา ta |
ད /ˊtʰa/ ทา ta |
ན /ˊna/ นา na |
| วรรค pa |
པ /ˉpa/ ปา ba |
ཕ /ˉpʰa/ พา pa |
བ /ˊpʰa/ พา pa |
མ /ˊma/ มา ma |
| วรรค za | ཙ /ˉt͡sa/ จา za |
ཚ /ˉt͡sʰa/ ชา ca |
ཛ /ˊt͡sa/ ชา ca |
|
| เศษวรรค | ཝ /ˊwa/ วา wa |
|||
| ཞ /ˊɕa/ ซา xa |
ཟ /ˊsa/ ซา sa |
འ /ˊa/ อา a |
||
| ཡ /ˊja/ ยา ya |
ར /ˊɹa/ รา ra |
ལ /ˊla/ ลา la |
||
| ཤ /ˉɕa/ ซา xa |
ས /ˉsa/ ซา sa |
ཧ /ˉha/ ฮา ha |
ཨ /ˉa/ อา a |
นอกจากนี้อักษรทิเบตยังอาจรวมอีก ๕ ตัวคือ ཊ, ཋ, ཌ, ཎ, ཥ ซึ่งจริงๆแล้วคืออักษร ཏ (da), ཐ (ta), ད (ta), ན (na), ཤ (sa) ที่นำมากลับซ้ายขวา อักษรพวกนี้ใช้เมื่อเขียนภาษาบาลีสันสกฤต ไม่ได้ใช้ทั่วไปในภาษาทิเบต ในที่นี้ก็จะไม่พูดถึงอีก
อักษรใน ๕ วรรคหลักนั้น ตัวที่ ๑ คือเสียงไม่ปล่อยลม ตัวที่ ๒,๓ คือเสียงปล่อยลม ตัวที่ ๔ คือเสียงออกจมูก ส่วน ๑๑ ตัวในเศษวรรคไม่ได้เรียงเป็นระเบียบแบบนั้น
โดยรวมแล้วมีอักษร ๓๐ ตัว แต่มีเสียงซ้ำกันอยู่ทั้งหมด ๘ คู่ ดังนั้นเสียงพยัญชนะต้นโดยพื้นฐานจาอักษรตัวเดียวจึงมีทั้งหมด ๒๒ เสียง
เสียง ཅ (ja) ཆ (qa) ཇ (qa) ในที่นี้จะใกล้เคียงกับเสียง จ หรือ ช ในภาษาไทย แต่มักจะมีเสียงควบ ย ติดมาด้วย แต่ในที่นี้จะแสดงด้วย จ และ ช ไปเฉยๆ เหมือนเวลาเขียนทับศัพท์ภาษาจีนกลาง
ตัว ཉ (nya) ออกเสียงเหมือน ญ ในภาษาลาวหรืออีสาน ไม่ใช่เสียงแบบ ย ในภาษาไทย ในที่นี้ก็จะใช้อักษร ญ เพื่อแทนเสียงนี้
ตัว ཙ (za) ཚ (ca) ཛ (ca) ออกเสียงเหมือน z หรือ c ในพินอินจีนกลาง ซึ่งไม่มีในภาษาไทย แต่สามารถเทียบเคียงเป็น จ ช ได้
ตัว ཞ (xa) และ ཤ (xa) ออกเสียงเหมือน x ในพินอินจีนกลาง ไม่มีในภาษาไทย เสียงอ่านจะกึ่งๆระหว่าง ซ กับ ช ในที่นี้ขอเลือกเขียนเป็น ซ เช่นเดียวกับในระบบทับศัพท์ภาษาจีนกลาง
ར (ra) เป็นเสียงคล้าย r ในภาษาญี่ปุ่นหรือเกาหลี ไม่ใช่ ร เรือ แบบภาษาไทย แต่ก็ใกล้เคียง จึงให้เขียนแทนด้วย ร
ตัวนอกจากที่กล่าวมาข้างต้นนี้โดยพื้นฐานแล้วออกเสียงเหมือนในภาษาไทย จึงทับศัพท์ได้ตรงตัว
ཀ (ga) = ก
ཁ, ག (ka) = ค
ང (nga) = ง
ཏ (da) = ต
ཐ, ད (ta) = ท
ན (na) = น
པ (ba) = ป
ཕ, བ (pa) = พ
མ (ma) = ม
ཝ (wa) = ว
འ, ཨ (a) = อ
ཡ (ya) = ย
ལ (la) = ล
ཟ, ས (sa) = ซ
ཧ (ha) = ฮ
ตัวอักษรสระ
เมื่อพยัญชนะอยู่เดี่ยวๆจะอ่านออกเสียงสระอา แต่ถ้ามีสระมาวางอยู่บนหรือล่างก็จะอ่านตามสระนั้น โดยมีอยู่ ๔ สระ
| อักษรเติม | ชื่อสระ | เสียง | IPA | พินอินทิเบต | ตัวอย่าง |
| - | อา | a | a | ཀ༌ (กา) ཏ༌ (ตา) ལ༌ (ลา) | |
| ི | གི་གུ་ คีคู |
อี | i | i | ཀི༌ (กี) ཏི༌ (ตี) ལི༌ (ลี) |
| ུ | ཞབས་ཀྱུ་ ซับจู |
อู | u | u | ཀུ༌ (กู) ཏུ༌ (ตู) ལུ༌ (ลู) |
| ེ | འགྲེང་པོ་ เจงโป |
เอ | e | ê | ཀེ༌ (เก) ཏེ༌ (เต) ལེ༌ (เล) |
| ོ | ན་རོ་ นาโร |
โอ | o | o | ཀོ༌ (โก) ཏོ༌ (โต) ལོ༌ (โล) |
ส่วนประกอบของพยางค์
ภาษาทิเบตมีการแบ่งพยางค์ชัดเจน ในแต่ละพยางค์อาจประกอบขึ้นจากอักษรหลายตัวมาประกอบกัน โดยอาจประกอบโดยวางบนล่างหน้าหลังได้หมด และแต่ละพยางค์จะกั้นแยกกันโดยขีดสั้น ་ หรือถ้าสิ้นสุดคำจะกั้นด้วยขีดยาว ། จึงแยกพยางค์ได้ง่าย ไม่สับสนเหมือนอย่างภาษาไทย
ภาพรวมของส่วนประกอบทั้งหมดอาจแสดงได้ดังนี้
| สระอี เอ โอ | |||
| อักษรเติมหน้า (๕) |
อักษรเติมบน (๓) |
อักษรเติมหลัง (๑๐) |
อักษรเติมหลังตัวที่สอง (๑) |
| อักษรฐาน (๓๐) |
|||
| อักษรเติมล่าง (๕) |
|||
| สระอู | |||
แต่ละคำอาจมีแค่อักษรฐาน หรือกรณีที่ซับซ้อนที่สุดอาจมีอักษรเติมจนครบทั้ง ๖ ส่วน พร้อมทั้งรูปสระด้วย
ตัวอย่างเช่น བསྒྲོགས་ ประกอบด้วย
อักษรเติมหน้า: བ (ปา)
อักษรเติมบน: ས (ซา)
อักษรฐาน: ྒ (คา)
อักษรเติมล่าง: ྲ (รา)
อักษรสระ: ོ (สระโอ)
อักษรเติมหลัง: ག (คา)
อักษรเติมหลังตัวที่สอง: ས (ซา)
อักษรฐานอาจเป็นอะไรก็ได้ในอักษรทั้ง ๓๐ ตัว แต่ส่วนประกอบอื่นนอกจากนั้นมีแค่อักษรบางตัวเท่านั้นที่เป็นได้ เลขในวงเล็บคือจำนวนอักษรที่ใช้ในส่วนนั้นได้
ตารางแสดงตัวอักษรที่ใช้ในแต่ละส่วนได้
| ི (สระอี), ེ (สระเอ), ོ (สระโอ) | |||
| ག (คา), ད (ทา), བ (พา), མ (มา), འ (อา) | ར (รา), ལ (ลา), ས (ซา) | ག (คา), ང (งา), ད (ทา), ན (นา), བ (พา), མ (มา), འ (อา), ར (รา), ལ (ลา), ས (ซา) | ས (ซา) |
| อักษรฐาน ๓๐ ตัว |
|||
| ྭ [ཝ] (วา), ྱ [ཡ] (ยา), ཱ [འ] (อา), ྲ [ར] (รา), ླ [ལ] (ลา) | |||
| ུ (สระอู) | |||
เมื่อเป็นส่วนเติมด้านล่าง อักษร ཝ (วา), ཡ (ยา), ར (รา) จะหน้าตาเปลี่ยนไปจากเดิม ไม่เหมือนตัวอักษรเดิมซึ่งอาจทำให้ต้องจำเพิ่มเติม ในที่นี้อยู่ในวงเล็บ [] คือตัวอักษรเดิม แต่รูปที่ถูกใช้เมื่อเติมด้านล่างจะเป็นตามลักษณะที่เห็นหน้าวงเล็บ []
อักษรเติมด้านล่าง
โดยพื้นฐานแล้วเสียงพยัญชนะต้นในภาษาทิเบตประกอบไปด้วย ๓๐ เสียงพื้นฐานตามอักษรดังที่กล่าวข้างต้น แต่เมื่อมีอักษรเติมด้านล่างจะทำให้เกิดเสียงพยัญชนะต้นเปลี่ยนไป ซึ่งบางส่วนก็ซ้ำกับเสียงพื้นฐานที่มีอยู่ แต่ก็มีที่ไม่เหมือน จึงทำให้เกิดเสียงเพิ่มขึ้นมาอีกหลายเสียง
ที่สำคัญคืออักษร ཡ (ยา) จะทำให้เกิดเสียงใหม่ ซึ่งบางตัวก็ไปซ้ำกับเสียงที่อักษรเดิมมีอยู่แล้ว
| ส่วนประกอบ | เสียง | IPA | พินอินทิเบต | เสียงซ้ำกับ | |
| ཀྱ | ཀ (กา) + ྱ | กยา | /ˉca/ | gya | - |
| ཁྱ | ཁ (คา) + ྱ | คยา | /ˉcʰa/ | kya | |
| གྱ | ག (คา) + ྱ | /ˊcʰa/ | |||
| པྱ | པ (ปา) + ྱ | จา | /ˉtɕa/ | ja | ཅ |
| ཕྱ | ཕ (พา) + ྱ | ชา | /ˉtɕʰa/ | qa | ཆ |
| བྱ | བ (พา) + ྱ | /ˊtɕʰa/ | ཇ | ||
| མྱ | མ (มา) + ྱ | ญา | /ˊɲa/ | nya | ཉ |
ཀྱ (กยา), ཁྱ (คยา), གྱ (คยา) ในที่นี้เป็นเสียงคล้ายกับเป็น ก, ข, ค ที่มีเสียง ย มาควบ
ส่วนอักษรที่ ར (รา) ไว้ด้านล่างจะทำให้เกิดเสียงใหม่ซึ่งได้รับอิทธิพลของ ร ทำให้กลายเป็นเสียงม้วนลิ้น
| ส่วนประกอบ | เสียง | IPA | พินอินทิเบต | |
| ཀྲ | ཀ (กา) + ྲ | จา | /ˉʈ͡ʂa/ | zha |
| པྲ | པ (ปา) + ྲ | |||
| སྲ | ས (ซา) + ྲ | จา, ซา | /ˉʈ͡ʂa/, /ˉsa/ | zha / sa |
| ཁྲ | ཁ (คา) + ྲ | ชา | /ˉʈ͡ʂʰa/ | cha |
| ཕྲ | ཕ (พา) + ྲ | |||
| གྲ | ག (คา) + ྲ | ชา | /ˊʈ͡ʂʰa/ | |
| དྲ | ད (ทา) + ྲ | |||
| བྲ | བ (พา) + ྲ | |||
| ཧྲ | ཧ (ฮา) + ྲ | ซา | /ˉʂa/ | sha |
ในที่นี้เสียง ཀྲ, པྲ, སྲ คือเสียงคล้าย zh ในจีนกลาง จึงเขียนทับศัพท์เป็นเสียง จ
ส่วนเสียง ཁྲ, ཕྲ, གྲ, དྲ, བྲ จะคล้ายเสียง ch ในจีนกลาง จึงเขียนทับศัพท์ด้วย ช
และเสียง ཧྲ คือเสียงคล้ายเสียง sh ในจีนกลาง จึงเขียนทับศัพท์ด้วย ซ
ต่อไปแสดงการจับคู่ทั้งหมดที่มีการใช้จริง พร้อมเสียงอ่าน
| ཡ (ya) | ར (ra) | ལ (la) | |
| ཀ (ga) | ཀྱ /ˉca/ กยา gya |
ཀྲ /ˉʈ͡ʂa/ จา zha |
ཀླ /ˉla/ ลา la |
| ཁ (ka) | ཁྱ /ˉcʰa/ คยา kya |
ཁྲ /ˉʈ͡ʂʰa/ ชา cha |
|
| ག (ka) | གྱ /ˊcʰa/ คยา kya |
གྲ /ˊʈ͡ʂʰa/ ชา cha |
གླ /ˉla/ ลา |
| ང (nga) | ངྲ /ˊʈ͡ʂʰa/ ชา cha |
||
| པ (ba) | པྱ /ˉt͡ɕa/ จา ja |
པྲ /ˉʈ͡ʂa/ จา zha |
|
| ཕ (pa) | ཕྱ /ˉt͡ɕʰa/ ชา qa |
ཕྲ /ˉʈ͡ʂʰa/ ชา cha |
|
| བ (pa) | བྱ /ˊt͡ɕʰa/ ชา qa |
བྲ /ˊʈ͡ʂʰa/ ชา cha |
བླ /ˉla/ ลา la |
| མ (ma) | མྱ /ˊɲa/ ญา nya |
མྲ /ˊma/ มา ma |
|
| ཇ (sa) | ཟླ /ˉta/ ตา da |
||
| ར (ra) | རླ /ˉla/ ลา la |
||
| ས (sa) | སྲ /ˉʈ͡ʂa/ จา, ซา zha, sa |
སླ /ˉla/ ลา la |
|
| ཧ (ha) | ཧྲ /ˉʂa/ ซา sha |
ในที่นี้ ที่ใส่อักษรสีแดงคือส่วนที่เป็นข้อยกเว้น ต้องระวังเป็นพิเศษ ส่วนที่เป็นสีม่วงคือได้เสียงพยัญชนะใหม่ที่ไม่มีในอักษรเดี่ยว
อักษรเติมด้านบน
มีอักษร ๓ ตัวที่อาจมาเติมด้านบนอักษรฐานได้ คือ ར (รา), ལ (ลา), ས (ซา) โดยเมื่อเติมแล้วอาจทำให้เกิดการเปลี่ยนเสียง หรืออาจจะไม่เปลี่ยนก็ได้ แล้วแต่ตัวที่ตามมา และเสียงที่เปลี่ยนไม่ขึ้นกับว่าตัวด้านบนคืออะไร ไม่ว่าตัวไหนก็ให้ผลเหมือนกัน
หากอักษรที่เติมด้านบนเป็น ར (รา) ขีดด้านล่างจะถูกตัดทิ้งไป เช่น རྐ ยกเว้นเมื่อใส่บน ཉ (ญา) จะคงรูปเดิม เป็น རྙ
ตารางแจกแจงรูปแบบการผสมพร้อมที่มีทั้งหมดพร้อมเสียงอ่าน
| กลุ่ม | ฐาน | ར (รา) | ལ (ลา) | ས (ซา) |
| ๑ | ཀ (กา) | རྐ /ˉka/ กา ga |
ལྐ /ˉka/ กา ga |
སྐ /ˉka/ กา ga |
| ཀྱ (กยา) | རྐྱ /ˉca/ กยา gya |
སྐྱ /ˉca/ กยา gya |
||
| ཀྲ (จา) | སྐྲ /ˉʈ͡ʂa/ จา zha |
|||
| ཅ (จา) | ལྕ /ˉt͡ɕa/ จา ja |
|||
| ཏ (ตา) | རྟ /ˉta/ ตา da |
ལྟ /ˉta/ ตา da |
སྟ /ˉta/ ตา da |
|
| པ (ปา) | ལྤ /ˉpa/ ปา ba |
སྤ /ˉpa/ ปา ba |
||
| པྱ (จา) | སྤྱ /ˉt͡ɕa/ จา ja |
|||
| པྲ (จา) | སྤྲ /ˉʈ͡ʂa/ จา zha |
|||
| ཙ (จา) | རྩ /ˉt͡sa/ จา za |
སྩ /ˉt͡sa/ จา za |
||
| ཙྭ (จา) | རྩྭ /ˉt͡sa/ จา za |
|||
| ๓ | ག (คา) | རྒ /ˊka/ กา ga |
ལྒ /ˊka/ กา ga |
སྒ /ˊka/ กา ga |
| གྱ (คา) | སྒྱ /ˊca/ กยา gya |
|||
| གྲ (ชา) | རྒྲ /ˊʈ͡ʂa/ จา zha |
སྒྲ /ˊʈ͡ʂa/ จา zha |
||
| ཇ (ชา) | རྗ /ˊtɕa/ จา ja |
ལྗ /ˊtɕa/ จา ja |
||
| ད (ทา) | རྡ /ˊta/ ตา da |
ལྡ /ˊta/ ตา da |
སྡ /ˊta/ ตา da |
|
| བ (พา) | རྤ /ˊpa/ ปา ba |
ལྤ /ˊpa/ ปา ba |
སྤ /ˊpa/ ปา ba |
|
| བྱ (ชา) | སྤྱ /ˊtɕa/ จา ja |
|||
| བྲ (ชา) | སྤྲ /ˊʈ͡ʂa/ จา zha |
|||
| ཛ (ชา) | རྫ /ˊt͡sa/ จา za |
|||
| ๔ | ང (งา) | རྔ /ˉŋa/ งา nga |
ལྔ /ˉŋa/ งา nga |
སྔ /ˉŋa/ งา nga |
| ཉ (ญา) | རྙ /ˉɲa/ ญา nya |
སྙ /ˉɲa/ ญา nya |
||
| ན (นา) | རྣ /ˉna/ นา na |
སྣ /ˉna/ นา na |
||
| མ (มา) | རྨ /ˉma/ มา ma |
སྨ /ˉma/ มา ma |
||
| མྱ (ญา) | རྨྱ /ˉɲa/ ญา nya |
སྨྱ /ˉɲa/ ญา nya |
||
| མྲ (มา) | སྨྲ /ˉma/ มา ma |
|||
| อื่นๆ | ཧ (ฮา) | ལྷ /ˉɬa/ ลา lha |
เมื่อรวมตัว ལ กับ ྷ กลายเป็น ལྷ จะทำให้เกิดเป็นเสียงใหม่อีกเสียง คือ /ɬ/ ซึ่งไม่มีในภาษาไทย แต่ฟังดูคล้ายเสียง ฮ ควบ ล ในที่นี้ก็จะให้ทับศัพท์โดยแทนด้วย ล ไปด้วย
อักษรเติมด้านหน้า
การใส่อักษรเติมด้านหน้าจะให้ผลคล้ายกับอักษรเติมด้านบน แค่ใช้กับอักษรต่างกันเท่านั้น อักษรที่อาจมาเติมด้านหน้าได้แก่ ག (คา), ད (ทา), བ (พา), མ (มา), འ (อา)
ผลการใส่อักษรเติมหน้าอาจสรุปได้เป็น ๔ กลุ่มดังนี้
| กลุ่ม | อักษร | ความเปลี่ยนแปลง |
| ตัวที่ ๑ ของวรรค | ཀ (กา), ཅ (จา), ཏ (ตา), པ (ปา), ཙ (จา) | ไม่เปลี่ยนแปลง |
| (+เติมด้านล่าง) | ཀྱ (กยา), ཀྲ (จา), པྱ (จา), པྲ (จา) | |
| ตัวที่ ๒ ของวรรค | ཁ (คา), ཐ (ชา), ཕ (พา), ཚ (ชา) | |
| (+เติมด้านล่าง) | ཁྱ (คยา), ཁྲ (ชา), ཕྱ (ชา), ཕྲ (ชา) | |
| ตัวที่ ๓ ของวรรค | ག (คา), ཇ (ชา), ད (ทา), བ (พา), ཛ (ชา) | กลายเป็นเสียงไม่ปล่อยลม |
| (+เติมด้านล่าง) | གྱ (คยา), གྲ (ชา), བྱ (ชา), བྲ (ชา) | |
| ตัวที่ ๔ ของวรรค | ང (งา), ཉ (ญา), ན (นา), མ (มา) | เปลี่ยนเป็นเสียงอักษรสูง |
| (+เติมด้านล่าง) | མྱ (ญา) | |
| ตัวยกเว้น | དབ วา དབྱ ยา དབྲ รา |
|
อักษรเติมด้านหน้ากับอักษรเติมด้านบนอาจปรากฏพร้อมกันได้ โดยในกรณีนี้ ตัวเติมด้านหน้าต้องเป็น བ (พา) เท่านั้น เช่น བརྐ (คา), བརྐྱ (คยา), བསྩ (จา) เป็นต้น แต่ว่า བ ที่เติมเข้าไปนั้นก็ไม่ได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเสียงใดๆ
อักษรเติมด้านหลัง
เมื่อมีการเติมอักษรด้านหลังอาจทำให้เกิดเสียงตัวสะกด หรือเปลี่ยนเสียงวรรณยุกต์ รวมทั้งอาจทำให้เสียงสระเปลี่ยนด้วย
อักษรที่อาจเติมอยู่ด้านหลังมีทั้งหมด ๑๐ ตัว
| อักษร | เสียงตัวสะกด | IPA | พินอินทิเบต | เสียงสระ | เสียงวรรณยุกต์ | ตัวอย่าง |
| -ག (คา) | -ก (อาจไม่ออกเสียง) |
/k/ | g | เปลี่ยน | ཨག อัก | |
| -ང (งา) | -ง | /ŋ/ | ng | ཨང อัง | ||
| -ད (ทา) | - | - | - | เปลี่ยน | เปลี่ยน | ཨད แอ |
| -ན (นา) | -น (อาจไม่ออกเสียง) |
/ɴ/ | n | เปลี่ยน | ཨན แอ็น | |
| -བ (พา) | -บ | /p/ | b | เปลี่ยน | ཨབ อับ | |
| -མ (มา) | -ม | /m/ | m | ཨམ อัม | ||
| -འ (อา) | ไม่มีการเปลี่ยนแปลงใดๆ | |||||
| -ར (รา) | -ร์ | /ɹ/ | r | ཨར อาร์ | ||
| -ལ (ลา) | - | - | - | เปลี่ยน | ཨལ แอ | |
| -ས (ซา) | - | - | - | เปลี่ยน | เปลี่ยน | ཨས แอ |
འ (อา) แม้จะใส่ไปก็ไม่ได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงใดๆต่อเสียง แต่จะถูกใช้ในกรณีที่มีอักษรเติมหน้าและไม่มีการใส่สระหรืออักษรเติมบนล่าง เช่น དགའ (กา)
บางทีที่ใส่ก็เพื่อให้แยกแยะออกว่าตัวแรกเป็นอักษรเติมหน้าและตัวที่ ๒ คือตัวฐาน ดังนั้นหากส่วนประกอบมีอักษรแค่ ๒ ตัว ตัวแรกย่อมเป็นตัวฐาน และตัวที่ ๒ คืออักษรเติมหลัง เข่น དག (ทัก) แบบนี้ ད คือฐาน ส่วน ག คืออักษรเติมหลัง เป็นตัวสะกด
นอกจากนี้ འ เติมสระ ུ เป็น འུ ก็ถูกใช้เป็นส่วนเติมท้ายด้วย โดยจะให้เสียง "ว" อาจเติมหลังสระอา กลายเป็นเสียง "อาว" หรือเติมหลังสระอีหรือเอ กลายเป็น "อีว" ส่วน འི อาจถูกเติมเพื่อให้เกิดสระใหม่ได้
| อักษร | เสียงอ่าน | IPA | พินอิน ทิเบต |
| ཨའུ | อาว | /au/ | au |
| ཨིའུ | อิว | /iu/ | iu |
| ཨེའུ | |||
| ཨའི | แอ | /ɛ/ | ä |
| ཨུའི | อวี | /y/ | ü |
| ཨོའི | เออ | /ø/ | ö |
อักษร ལ (ลา), ད (ทา), ས (ซา) ในภาษาทิเบตมาตรฐานปัจจุบันไม่ทำให้เกิดเสียงตัวสะกด แต่มีผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสระได้
ตัวสะกด ག (คา) เดิมทีควรออกเสียงเป็นตัวสะกดแม่กก แต่ในปัจจุบันเสียงตัวสะกดมักหายไป บางคำก็จะออกเสียงตัวสะกดก็ได้หรือไม่ออกก็ได้ ในที่นี้เพื่อความสะดวกจะให้แทนด้วยแม่กกทั้งหมด เพราะในพินอินทิเบตยังเหลือ g เอาไว้ แม้ว่าจริงๆแล้วบางคำไม่ได้ออกเสียงตัวสะกดแล้ว
ส่วน ན (นา) ไม่ได้ออกเสียงเป็นแม่กนในภาษาไทย แต่ออกเสียง น เบาๆ คล้ายเสียง ん ในภาษาญี่ปุ่น หรืออาจเหลือเป็นแค่เสียออกจมูก หรือบางคำอาจไม่ออกเสียงตัวสะกดเลย ในที่นี้ก็จะเขียนเป็นแม่กนเพื่อความง่าย
เรื่องตัวสะกดยังมีข้อยกเว้นอีกมากมาย เช่นบางคำแม้มีตัวอักษรวางท้ายอยู่และตามหลักแล้วควรมีเสียงตัวสะกดก็กลับไม่ออกเสียง หรือบางคำไม่มีตัวอักษรวางท้ายแต่กลับมีเสียงตัวสะกดก็มี
เสียงสระที่เปลี่ยนไป
เมื่อมีตัว ད (ทา), ན (นา), ལ (ลา), ས (ซา) เป็นตัวเติมด้านหลัง จะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสระเมื่อสระเป็นเสียงสระ อา อู โอ แต่จะไม่เกิดผลใดๆกับเสียงสระ อี เอ
อา /a/ --> แอ /ɛ/
อู /u/ --> อวี /y/
โอ /o/ --> เออ /ø/
เสียง /ɛ/ ในภาษาทิเบตนั้นจริงๆแล้วใกล้เคียงสระเอมาก อาจฟังดูเกือบเป็นสระเอ แต่ก็ค่อนมาทางสระแอ จึงให้เขียนแทนด้วยสระแอ เพื่อแยกให้ชัดจากสระ /ɛ/
เสียง /y/ นี้ไม่มีในภาษาไทย จะคล้ายกับเสียง ü ในพินอินจีนกลาง ให้เขียนทับศัพท์เป็น "อวี"
เสียง /ø/ ก็ไม่มีในภาษาไทย จะคล้ายกับเสียง ö ในภาษาเยอรมัน ฟังดูใกล้เคียงกับสระเออ จึงเขียนทับศัพท์เป็นสระเออ
ใน ๔ ตัวนี้ มีแค่ ན (นา) ที่ทำให้เกิดเสียงตัวสะกดได้จริงๆ (แม้ว่ามักจะไม่ถูกออกเสียง) ที่เหลือในปัจจุบันไม่ออกเสียงเลย แค่อาจทำให้เกิดการเปลี่ยนสระเท่านั้น
ตัวอย่าง
| อักษรฐาน | อักษรเติมหลัง | |||||
| -ན (นา) | -ལ (ลา) | |||||
| ཀ (กา) | ཀན แก็น gän |
ཀུན กวิน gü |
ཀོན เกิน gön |
ཀལ แก gä |
ཀུལ กวี gü |
ཀོལ เกอ gö |
| ཁ (คา) | ཁན แค็น kän |
ཁུན ควิน kün |
ཁོན เคิน kön |
ཁལ แค kä |
ཁུལ ควี kü |
ཁོལ เคอ kö |
| ཅ (จา) | ཅན แจ็น jän |
ཅུན จวิน jün |
ཅོན เจิน jön |
ཅལ แจ jä |
ཅུལ จวี jü |
ཅོལ เจอ jö |
| ཆ (ชา) | ཆན แช็น qän |
ཆུན ชวิน qün |
ཆོན เชิน qön |
ཆལ แช qä |
ཆུལ ชวี qü |
ཆོལ เชอ qö |
อักษรเติมด้านหลังตัวที่สอง
อักษร ས อาจถูกเติมด้านหลังอักษรเติมหลังอีก กลายเป็นอักษรเติมด้านหลังตัวที่สอง
การเติม ས ข้างหลังจะทำให้เกิดเสียงเปลี่ยนเฉพาะเมื่ออักษรเติมด้านหลังตัวแรกเป็น ང (งา) หรือ མ (มา) กลายเป็น -ངས หรือ -མས เท่านั้น โดยจะแค่ทำให้เกิดการเปลี่ยนเสียงวรรณยุกต์ แต่ไม่มีผลต่อสระ
สรุปเสียงพยัญชนะ
ตารางสรุปเสียงพยัญชนะทั้งหมด แบ่งตามเสียง ตัวที่เป็นสีเขียวคืออักษรตัวเดียวที่เดิมทีก็เป็นเสียงนั้นโดยไม่ต้องประกอบ
| อักษร | ทับศัพท์ ไทย |
IPA | พินอิน ทิเบต |
ตัวอย่าง |
| ཀ, རྐ, ལྐ, སྐ, ཀྭ, དཀ, བཀ, བརྐ, བསྐ |
กา | /ˉka/ | ga | བཀའ་ กา /ˉka/ ga སྐུ་ กู /ˉku/ gu |
| རྒ, སྒ, དག, བག, བརྒ, བསྒ, ལྒ、མག、འག |
/ˊka/ | བགོད་ เกอ /^kø/ gö མགོ་ โก /ˊko/ go |
||
| ཁ, ཁྭ, མཁ, འཁ |
คา | /ˉkʰa/ | ka | མཁོ་ โค /ˉkʰo/ ko |
| ག, གྭ |
/ˊkʰa/ | གངས་ คัง /^kʰaŋ/ kang | ||
| རྔ, ལྔ, སྔ, དང, བརྔ, བསྔ, མང |
งา | /ˉŋa/ | nga | དངུལ་ งวี /ˉŋy/ ngü |
| ང | /ˊŋa/ | ངུ་ งู /ˊŋu/ ngu | ||
| ཀྱ, རྐྱ, ལྐྱ, སྐྱ, དཀྱ, བཀྱ, བརྐྱ, བསྐྱ |
กยา | /ˉca/ | gya | རྐྱང་ กยัง /ˉcaŋ/ gyang |
| དགྱ, བགྱ, བརྒྱ, བསྒྱ, མགྱ, འགྱ |
/ˊca/ | བརྒྱད་ แกย /^cɛ/ gyä | ||
| ཁྱ, མཁྱ, འཁྱ |
คยา | /ˉcʰa/ | kya | མཁྱེན་ แคยน /`cʰɛɴ/ kyän |
| གྱ | /ˊcʰa/ | གྱོན་ เคยิน /ˊcʰøɴ/ kyön | ||
| ཅ, ལྕ, ཅྭ, གཅ, བཅ, བྱ, དབྱ |
จา | /ˉt͡ɕa/ | ja | ལྕམ་ จัม /ˉt͡ɕam/ jam |
| རྗ, གཇ, བརྗ, དབྱ, ལྗ, མཇ, འཇ, འབྱ |
/ˊt͡ɕa/ | རྗོད་ เจอ /^t͡ɕø/ jö | ||
| ཆ, མཆ, འཆ, ཕྱ, འཕྱ |
ชา | /ˉt͡ɕʰa/ | qa | མཆོད་ เชอ /`t͡ɕʰø/ qö |
| ཇ, བྱ |
/ˊt͡ɕʰa/ | བྱང་ ชัง /ˊt͡ɕʰaŋ/ qang | ||
| རྙ, སྙ, གཉ, བརྙ, བསྙ, མཉ, ཉྭ |
ญา | /ˉɲa/ | nya | རྙིང་ ญิง /ˉɲiŋ/ nying |
| ཉ, མྱ |
/ˊɲa/ | ཉལ་ แญ /ˊɲɛ/ nyä | ||
| ཏ, རྟ, ལྟ, སྟ, ཏྭ, གཏ, བཏ, བརྟ, བལྟ, བསྟ, བལྡ, ལྠ |
ตา | /ˉta/ | da | ལྟམ་ ตัม /ˉtam/ dam |
| རྡ, སྡ, གད, བད, བརྡ, བསྡ, ལྡ, མད, འད, ཟླ, བཟླ |
/ˊta/ | རྡོ་ โต /ˊto/ do བསྡུ་ ตู /ˊtu/ du |
||
| ཐ, མཐ, འཐ |
ทา | /ˉtʰa/ | ta | མཐོང་ ทง /ˉtʰoŋ/ tong |
| ད, དྭ |
/ˊtʰa/ | དང་ ทัง /ˊtʰaŋ/ tang | ||
| རྣ, སྣ, གན, བརྣ, བསྣ, མན |
นา | /ˉna/ | na | རྣམ་ นัม /ˉnam/ nam |
| ན | /ˊna/ | ནས་ แน /^nɛ/ nä | ||
| པ, ལྤ, སྤ, དཔ |
ปา | /ˉpa/ | ba | པིར་ ปีร์ /ˉpiɹ/ bir |
| རྦ, སྦ, དབ, ལྦ, འབ |
/ˊpa/ | འབབ་ ปับ /^pap/ bab | ||
| ཕ, འཕ |
พา | /ˉpʰa/ | pa | ཕོ་ โพ /ˉpʰo/ po |
| བ | /ˊpʰa/ | བོད་ เพอ /^pʰø/ pö | ||
| རྨ, སྨ, དམ |
มา | /ˉma/ | ma | དམངས་ มัง /`maŋ/ mang |
| མ, མྲ |
/ˊma/ | མིང་ มิง /ˊmiŋ/ ming | ||
| ཙ, རྩ, སྩ, ཙྭ, གཙ, བཙ, བརྩ, བསྩ |
จา | /ˉt͡sa/ | za | རྩེ་ เจ /ˉt͡se/ zê |
| རྫ, གཛ, བརྫ, མཛ, འཛ |
/ˊt͡sa/ | རྫོང་ จง /ˊt͡soŋ/ zong | ||
| ཚ, ཚྭ, མཚ, འཚ |
ชา | /ˉt͡sʰa/ | ca | ཚྭ་ ชา /ˉt͡sʰa/ ca མཚོ་ โช /ˉt͡sʰo/ co |
| ཛ | /ˊt͡sʰa/ | ཛ་ ชา /ˊt͡sʰa/ ca | ||
| ཀྲ, ཏྲ, པྲ, དཀྲ, དཔྲ, བཀྲ, བསྐྲ, བསྲ |
จา | /ˉʈa/ | zha | ཀྲུམས་ จุม /`ʈ͡ʂum/ zhum |
| དགྲ, དབྲ, བསྒྲ, སྦྲ, མགྲ, འགྲ, འདྲ, འབྲ |
/ˊʈa/ | སྦྲུལ་ จวี /ˊʈ͡ʂy/ zhü | ||
| ཁྲ, ཐྲ, ཕྲ, མཁྲ, འཁྲ, འཕྲ |
ชา | /ˉʈʰa/ | cha | ཁྲི་ ชี /ˉʈ͡ʂʰi/ chi |
| གྲ, དྲ, བྲ, གརྭ |
/ˊʈʰa/ | གྲུ་ ชู /ˊʈ͡ʂʰu/ chu | ||
| ཝ, དབ |
วา | /ˊwa/ | wa | དབུ་ วู /ˊwu/ wu |
| ཧྲ | ซา | /ˉʂa/ | sha | ཧྲང་ ซัง /ˉʂaŋ/ shang |
| ཤ | ซา | /ˉɕa/ | xa | ཤིང་ ซิง /ˉɕiŋ/ xing |
| ཞ | /ˊɕa/ | ཞལ་ แซ /ˊɕɛ/ xê | ||
| ས, སྲ, སྭ, གས, བས, བསྲ |
ซา | /ˉsa/ | sa | སྲིད་ ซี /`si/ si |
| ཟ, ཟྭ, གཟ, བཟ |
/ˊsa/ | ཟས་ แซ /^sɛ/ sä གཟི་ ซี /ˊsi/ si |
||
| ཨ | อา | /ˉʔa/ | a | ཨེམ་ཆི་ เอ็มชี /ˉʔemt͡ɕʰi/ êmqi |
| འ | /ˊʔa/ | འི་ อี /ˊʔi/ i | ||
| གཡ | ยา | /ˉja/ | ya | གཡག་ ยัก /`jak/ yag |
| ཡ | /ˊja/ | ཡང་ ยัง /ˊjaŋ/ yang | ||
| ར, རྭ |
รา | /ˊɹa/ | ra | རི་ รี /ˊɹi/ ri |
| ཀླ, གླ, བླ, རླ, སླ, བརླ, བསླ |
ลา | /ˉla/ | la | སློབ་ ลบ /`lop/ lob |
| ལ, ལྭ |
/ˊla/ | ལམ་ ลัม /ˊlam/ lam | ||
| ལྷ | ลา | /ˉɬa/ | lha | ལྷོ་ โล /ˉɬo/ lho |
| ཧ, ཧྭ |
ฮา | /ˉha/ | ha | ཧོང་ཀོང་ ฮงกง /ˉhoŋkoŋ/ honggong |
สรุปเสียงสระและตัวสะกด
ตารางสรุปเสียงสระและตัวสะกด
| อักษร | ทับศัพท์ ไทย |
IPA | พินอิน ทิเบต |
ตัวอย่าง |
| ཨ | อา | /ˉa/ | a | ལྟ་ ตา /ˉta/ da དགའ་ กา /ˊka/ ga |
| ཨའུ | เอา | /ˉau/ | au | ནའུ་རུ་ เนารู /ˊnauru/ nauru |
| ཨག ཨགས |
อัก | /`ak/ | ag | ཇག་ ชัก /^t͡ɕʰak/ qag |
| ཨང | อัง | /ˉaŋ/ | ang | ཁང་པ་ คังปา /ˉkʰaŋpa/ kangba |
| ཨངས | /`aŋ/ | ཤངས་ ซัง /`ɕaŋ/ xang གྲངས་ คัง /^kʰaŋ/ kang |
||
| ཨབ ཨབས |
อับ | /`ap/ | ab | བརྒྱབ་ กยับ /`cap/ gyab ཐབ་ ทับ /`tʰap/ tab |
| ཨམ | อัม | /ˉam/ | am | ཟམ་པ་ ซัมปา /ˊsampa/ samba |
| ཨམས | /`am/ | ཁམས་ คัม /`kʰam/ kam | ||
| ཨར | อาร์ | /ˉaɹ/ | ar | པར་ ปาร์ /ˉpaɹ/ bar |
| ཨལ ཨའི |
แอ | /ˉɛ/ | ä | མཇལ་ แจ /ˊt͡ɕɛ/ jä ངའི་ แง /ˊŋɛ/ ngä |
| ཨད ཨས |
/`ɛ/ | སྐད་ แก /`kɛ/ gä | ||
| ཨན | แอ็น | /ˉɛɴ/, /ˉɛ̃/ | än | མཁན་ แง็น /ˉɛɴ/ ngän སྨན་ แม็น /ˉɛɴ/ män |
| ཨི ཨིལ ཨིའི |
อี | /ˉi/ | i | མི་ มี /ˉmi/ mi |
| ཨིད ཨིས |
/`i/ | ཡིད་ ยี /^ji/ yi | ||
| ཨིན | อิน | /ˉiɴ/, /ˉĩ/ | in | ཡིན་ ยิน /ˉjiɴ/ yin |
| ཨིའུ ཨེའུ |
อิว | /ˉiu/ | iu | ཀིའུ་ กิว /ˉkiu/ giu |
| ཨིག ཨིགས |
อิก | /`ik/ | ig | རིགས་པ་ ริกปา /ˊɹikpa/ rigba རིགས་ ริก /^ɹik/ rig |
| ཨིང | อิง | /ˉiŋ/ | ing | མིང་ มิง /ˊmiŋ/ ming |
| ཨིངས | /`iŋ/ | ལིངས་ ลิง /^liŋ/ ling | ||
| ཨིབ ཨིབས |
อิบ | /`ip/ | ib | ཞིབ་ཆ་ ซิบจา /ˊɕipt͡ɕa/ xibja |
| ཨིམ | อิม | /ˉim/ | im | ཞིམ་པོ་ ซิมโป /ˊɕimpo/ ximbo |
| ཨིམས | /`im/ | |||
| ཨིར | อีร์ | /ˉiɹ/ | ir | པིར་ ปีร์ /ˉpiɹ/ bir |
| ཨུ | อู | /ˉu/ | u | ཀླུ་ ลู /ˉlu/ lu |
| ཨུག | อุก | /`uk/ | ug | ལུག་ཤ་ ลุกซา /ˊlukɕa/ lukxa |
| ཨུང | อุง | /ˉuŋ/ | ung | གཞུང་ ซุง /ˊɕuŋ/ xung |
| ཨུངས | /`uŋ/ | |||
| ཨུབ ཨུབས |
อุบ | /`up/ | ub | འགྲུབ་ จุบ /^ʈ͡ʂup̚/ zhub |
| ཨུམ | อุม | /ˉum/ | um | ཟུམ་ ซุม /ˊsum/ sum |
| ཨུམས | /`um/ | ཀྲུམས་ จุม /`ʈ͡ʂum/ zhum | ||
| ཨུར | อูร์ | /ˉuɹ/ | ur | བསྒྱུར་ กยูร์ /ˊcuɹ/ kyur |
| ཨུལ ཨུའི |
อวี | /ˉy/ | ü | ཕུལ་ พวี /ˊpʰy/ pü འཛུལ་ จวี /ˊt͡sy/ zü |
| ཨུད ཨུས |
/`y/ | ག་དུས་ คาตวี /^kʰty/ kadü ཞུས་ ซวี่ /`ɕy/ xü |
||
| ཨུན | อวิน | /ˉyɴ/ /ˉỹ/ | ün | མདུན་ ตวิน /ˊtyɴ/ dün |
| ཨེ ཨེལ ཨེའི |
เอ | /ˉe/ | ê | མེ་ เม /ˉme/ mê |
| ཨེད ཨེས |
/`e/ | རེད་ เร /^ɹe/ rê ཚེས་ เช /`t͡sʰe/ cê |
||
| ཨེན | เอ็น | /ˉeɴ/ /ˉẽ/ | ên | ཆེན་ เช็น /ˉt͡ɕʰeɴ/ qên |
| ཨེག ཨེགས |
เอ็ก | /`ek/ | êg | སྟེགས་ เต็ก /`tek/ dêg |
| ཨེང | เอ็ง | /ˉeŋ/ | êng | འགྲེང་པོ་ เจงโป /ˊʈ͡ʂeŋpo/ zhêngpo |
| ཨེངས | /`eŋ/ | |||
| ཨེབ ཨེབས |
เอ็บ | /`ep/ | êb | དེབ་ เท็บ /^tʰep/ têb |
| ཨེམ | เอ็ม | /ˉem/ | êm | |
| ཨེམས | /`em/ | སེམས་ เซ็ม /`sem/ sêm | ||
| ཨེར | เอร์ | /ˉeɹ/ | êr | གཡེར་མ་ เยร์มา /ˉjeɹma/ yêrma |
| ཨོ | โอ | /ˉo/ | o | སྒོ་ โก /ˉko/ go |
| ཨོག ཨོགས |
อก | /`ok/ | og | རྙོག་དྲ་ ญกจา /ˉɲokʈ͡ʂa/ nyokzha |
| ཨོང | อง | /ˉoŋ/ | ong | སྒོང་ང་ กงงา /ˊkoŋŋa/ gongnga |
| ཨོངས | /`oŋ/ | ཡོངས་ ยง /^joŋ/ yong | ||
| ཨོབ ཨོབས |
อบ | /`op/ | ob | སློབ་གྲྭ་ ลบจา /ˉlopʈ͡ʂa/ lobzha |
| ཨོམ | อม | /ˉom/ | om | དོམ་ ทม /ˊtʰom/ tom |
| ཨོམས | /`om/ | |||
| ཨོར | โอร์ | /ˉoɹ/ | or | དོར་ โทร์ /ˊtʰor/ tor |
| ཨོལ ཨོའི |
เออ | /ˉø/ | ö | ཆུ་ཁོལ་ ชูเคอ /ˉt͡ɕʰukʰø/ qukö |
| ཨོད ཨོས |
/`ø/ | གཡོས་ เยอ /`jø/ yö ཡོད་ เยอ /^jø/ yö ཉོས་ เญอ /^ɲø/ nyö |
||
| ཨོན | เอิน | /ˉøɴ/, /ˉø̃/ | ön | ཁ་འདོན་ คันเติน /ˉkʰaɴtøɴ/ kandön སོན་ เซิน /ˉsøɴ/ sön |
ตัวอย่าง
ต่อไปจะแสดงตัวอย่างการเขียนทับศัพท์คำต่างๆในภาษาทิเบตและพวกชื่อที่อาจมีโอกาสได้ยินอยู่บ่อย
ตัวเลข
| เลขฮินดู- อารบิก |
เลข ทิเบต |
สะกด | ทับศัพท์ไทย | พินอินทิเบต |
| 0 | ༠ | ཀླད་ཀོར་ | แลโก | lägo |
| 1 | ༡ | གཅིག་ | จิก | jik |
| 2 | ༢ | གཉིས་ | ญี | nyi |
| 3 | ༣ | གསུམ་ | ซุม | sum |
| 4 | ༤ | བཞི་ | ซี | xi |
| 5 | ༥ | ལྔ་ | งา | nga |
| 6 | ༦ | དྲུག་ | ชุก | chuk |
| 7 | ༧ | བདུན་ | ตวิน | dün |
| 8 | ༨ | བརྒྱད་ | แกย | gyä |
| 9 | ༩ | དགུ་ | กู | gu |
| 10 | ༡༠ | བཅུ་ | จู | ju |
| 100 | ༡༠༠ | བརྒྱ་ | กยา | gya |
| 1,000 | ༡༠༠༠ | སྟོང་ | ตง | dong |
| 10,000 | ༡༠༠༠༠ | ཁྲི་ | ชี | chi |
| 100,000 | ༡༠༠༠༠༠ | འབུམ་ | ปุม | bum |
| 1,000,000 | ༡༠༠༠༠༠༠ | ས་ཡ་ | ซายา | saya |
| 10,000,000 | ༡༠༠༠༠༠༠༠ | བྱེ་བ་ | ชีวา | qiwa |
ชื่อสถานที่
| ชื่อภาษา ทิเบต |
ทับศัพท์ ไทย |
พินอิน ทิเบต |
ชื่อจีน | ชื่ออื่นๆ | |
| བོད་ | เพอ | pö | 西藏 | ซีจ้าง | Xīzàng, Tibet |
| དབུས་གཙང་ | อวีจัง | üzang | 卫藏/衛藏 | เว่ย์จ้าง | Wèizàng, Ü-Tsang |
| ཁམས་ | คัม | kam | 康 | คาง | Kāng, Kham |
| ཨ༌མདོ་ | อัมโต | amdo | 安多 | อานตัว | Ānduō |
| ལྷ་ས་ | ลาซา | lhasa | 拉萨/拉薩 | ลาซ่า | Lāsà |
| ནག་ཆུ་ | นักชู | nagqu | 那曲 | น่าชวี | Nàqū, Nakchu, Nagchu |
| ཆབ་མདོ་ | ชัมโต | qamdo | 昌都 | ชางตู | Chāngdū, Chamdo |
| གཞིས་ཀ་རྩེ་ | ซีกาเจ | xigazê | 日喀则/日喀則 | รื่อคาเจ๋อ | Rìkāzé, Shigatse |
| ལྷོ་ཁ།་ | โลคา | lhoka | 山南 | ซานหนาน | Shānnán |
| ཉིང་ཁྲི་ | ญิงจี | nyingzhi | 林芝 | หลินจือ | Línzhī |
| མངའ་རིས་ | งารี | ngari | 阿里 | อาหลี่ | Ālǐ |
| མཚོ་སྔོན་ | โชเงิน | congön | 青海 | ชิงไห่ | Qīnghǎi |