หลักการเขียนทับศัพท์ภาษามองโกล
เขียนเมื่อ 2022/03/24 11:08
แก้ไขล่าสุด 2022/04/13 15:35
ในบทความนี้จะอธิบายหลักการเขียนทับศัพท์ภาษามองโกลเป็นภาษาไทย
ภาษามองโกลมีทั้งที่เขียนด้วยอักษรซีริลลิกและอักษรมองโกล แต่ในที่นี้จะแสดงการทับศัพท์โดยแปลงจากอักษรซีริลลิกเท่านั้น เนื่องจากอักษรมองโกลมีความซับซ้อนและมักไม่
โดยจะมีการกำกับอักษรโรมันที่เทียบเคียงไว้ด้วย เพียงแต่ระบบการถอดภาษามองโกลเป็นอักษรโรมันก็มีอยู่หลายรูปแบบ พวกที่ใช้เป็นชื่อทั่วไปก็อาจไม่ได้ใช้ระบบนี้ทั้งหมด ดังนั้นยังไงก็ให้ยึดถือรูปอักษรซีริลลิกเป็นหลัก
อนึ่ง สำหรับผู้ที่ต้องการรู้รายละเอียดเพิ่มเติมเชิงลึกให้อ่านบทความ ภาษามองโกลพื้นฐาน
หรือดูภาพรวมของภาษามองโกลได้ที่ ทำความรู้จักกับภาษามองโกล
เสียงพยัญชนะ
เสียงพยัญชนะในภาษามองโกลทั้งหมดแทนด้วยอักษรแยกกันชัดเจน อักษรหนึ่งตัวแทนเสียงพยัญชนะหนึ่งเสียง ซึ่งอาจจะเป็นพยัญชนะต้นหรือตัวสะกดก็ได้ โดยทั่วไปจะเป็นพยัญชนะต้นหรือตัวสะกดก็ออกเสียงไม่ต่างกัน แต่เวลาเขียนทับศัพท์เป็นภาษาไทยอาจมีการเขียนที่แตกต่างไป
ในตารางต่อไปนี้แสดงการทับศัพท์อักษรแต่ละตัว บางตัวแทนด้วยพยัญชนะในภาษาไทยมากกว่า ๑ ตัว ซึ่งเดี๋ยวจะไปอธิบายเพิ่มเติมหลังตารางอีกที
ตัวที่ใส่ * อยู่นั้นคือที่เสียงไม่ตรงกับภาษาไทยแต่ก็ให้ใช้แทนด้วยตัวนั้นไป
л (l) เป็นเสียงคล้าย "ล" แต่มีการเสียดแทรกข้างลิ้น ให้แทนด้วย "ล" ไปเพราะเป็นเสียงที่ใกล้เคียงที่สุด
х (h) จะเป็นเสียงที่อยู่ระหว่าง "ค" กับ "ฮ" แต่ใกล้เคียง "ฮ" มากกว่า ในที่นี้ให้แทนด้วย "ฮ" ไป
ш (sh) นั้นคล้าย sh ในภาษาอังกฤษ เสียงนี้ไม่มีในภาษาไทยแต่ใกล้เคียง "ช" จึงให้แทนด้วย "ช"
з (z) เสียงคล้ายตัว z ในภาษาเยอรมันหรืออิตาลี ซึ่งก็ไม่มีในภาษาไทย แต่ใกล้เคียง "ซ" จึงให้แทนด้วย "ซ"
ц (ts) คล้ายเสียง c ในภาษาจีน ซึ่งไม่มีในภาษาไทยแต่จะใกล้เคียงเสียง "ช" จึงให้แทนด้วย "ช"
จากระบบทับศัพท์ดังนี้จะทำให้ "ช" แทนถึง ๓ เสียงคือ ч ш ц ซึ่งจริงๆแล้วเป็นคนละเสียงกันแต่ในภาษาไทยไม่สามารถแยกได้
ส่วน "ซ" จะแทน з หรือ с แต่กรณีที่เป็นตัวสะกด с จะให้เขียนแทนด้วย "ส" ส่วน з จะใช้ "ซ" ทุกกรณี
б (b) เป็นเสียงกึ่งๆระหว่าง "บ" กับ "ป" แต่ในที่นี้จะให้ทับศัพท์เป็น "บ" ไป
д (d) เป็นเสียงกึ่งๆระหว่าง "ด" กับ "ต" แต่ในที่นี้จะให้ทับศัพท์เป็น "ด" ไป
р (r) หากตามพยัญชนะตัวอื่น จะออกเสียงเป็นควบกล้ำ
франц (frants) = ฟรันช์
сандрах (sandrah) = ซันดราฮ์
สำหรับ х (h) กับ р (r) นั้นหากเป็นตัวสะกดจะใช้เป็นตัวการันต์คือเขียนเป็น "ฮ์" และ "ร์" เนื่องจากในภาษาไทยไม่นิยมใช้ "ฮ" และ "ร" เป็นตัวสะกด
авах (awah) = อาวาฮ์
бүр (bür) = บุร์
หากเป็น өв (öw) หรือ ув (uw) ให้เขียนเป็น "โอว" เนื่องจากในภาษาไทยจะไม่เขียนสระโอะแม่เกอว (อว)
хувцас (huwtsas) = โฮวชัส
өвдөх (öwdöw) = โอวโดฮ์
หากเป็น ав ให้ใช้เป็นสระ "เอา"
шавж (shauj) = เชาจ์
นอกจากนี้แล้วคำที่เป็นตัวสะกดซ้อนให้เขียนตัวสะกดตัวหลังในรูปการันต์
эгч (egch) = เอ็กช์
амтлагч (amtlagch) = อัมท์ลักช์
бөгж (bögj) = บกจ์
талх (talh) = ทัลฮ์
เพียงแต่หากตัวหน้าเป็น р (r) จะเป็นการันต์ "ร์" อยู่แล้ว ตัวที่ตามมาจึงไม่ต้องเป็นการันต์
өөрчлөх (öörchlöh) = โอร์ชโลฮ์
марк (mark) = มาร์ค
н (n) หากเป็นตัวสะกดจะออกเสียงต่างกันไปขึ้นอยู่กับว่าอยู่ตรงไหน ถ้าอยู่ท้ายคำหรือตามด้วย г (g) к (k) х (h) จะเป็นแม่กง ถ้าหากตามด้วย б (b) п (p) м (m) ф (f) จะกลายเป็นแม่กม ส่วนกรณีอื่นๆจะเป็นแม่กน
сан (san) = ซัง
монгол (mongol) = ม็องก็อล
улаанбаатар (ulaanbaatar) = โอลามบาทาร์
ундаа (undaa) = อนดา
хана (hana) = ฮัน
เสียงสระเดี่ยว
ภาษามองโกลประกอบด้วยสระ ๗ ตัวเป็นพื้น ซึ่งแทนด้วยอักษร ๗ ตัวดังนี้
สระ ө (ö) นั้นแทนเสียงที่ไม่มีในภาษาไทย เสียงอยู่ระหว่าง "โอ" กับ "เออ" แต่จะใกล้เคียงสระ "โอ" มากกว่าจึงให้แทนด้วย "โอ" ซึ่งจะไปซ้ำกับเสียง у (u) ซึ่งแทนสระ "โอ" เหมือนในภาษาไทยจริงๆ
โดยทั่วไปแล้วถ้าเขียนด้วยสระตัวเดียวจะอ่านเป็นเสียงสั้น แต่สระ "อะ เอะ เอาะ โอะ" นั้นกรณีที่ไม่มีตัวสะกดจะไม่นิยมเขียนในรูปเสียงสั้นไปทั้งอย่างนั้น จึงเขียนเป็น "อา เอ ออ โอ" เหมือนเป็นเสียงยาวไป ในขณะที่ถ้ามีตัวสะกดค่อยเขียนเป็น "อั_ เอ็_ อ็อ_ อ_" ส่วน "อิ" กับ "อุ" นั้นให้เขียนในรูปเสียงสั้นแบบนี้ตลอดไม่ต้องแยกใช้
อย่างไรก็ตาม โดยทั่วไปแล้วสระที่อยู่ท้ายคำมักจะไม่ออกเสียง ดังนั้นพยัญชนะที่อยู่หน้าสระนั้นจะกลายเป็นตัวสะกดไป
бага (baga) = บัก
хими (himi) = ฮิม
анги (angi) = อังก์
ตัว н (n) ปกติถ้าอยู่ท้ายคำจะอ่านเป็นแม่กง แต่ในกรณีนี้ซึ่งมีสระที่ถูกละไปถูกวางต่อจะออกเสียงเป็นแม่กน ไม่ใช่แม่กง
үнэ (une) = อุน
чоно (chono) = ช็อน
แต่ก็มีข้อยกเว้น เช่นพวกคำที่มาจากภาษาต่างประเทศบางคำจะออกเสียงสระตัวท้ายชัดเจนและเป็นเสียงยาว
кино (kino) = คินอ
такси (taksi) = ทัคซี
และในการออกเสียงจริงๆ เสียงของบางพยางค์จะมีการออกเสียงแบบคลุมเครือ กลายเป็นเสียงคล้ายสระ "อือ" หรืออาจกลายเป็นสระอื่นขึ้นมาแบบไม่ตายตัว แต่ในระบบการทับศัพท์จะขอมองข้ามรายละเอียดตรงนี้ เน้นถอดตามรูปเป็นหลัก
หากนำสระมาต่อกัน ๒ ตัวจะเกิดเป็นเสียงยาวขึ้น ก็ให้ทับศัพท์ด้วยสระเสียงยาวในภาษาไทยทั้งหมด
อนึ่ง สระ и (i) เท่านั้นที่รูปเสียงยาวจะเขียนเป็น ий (iy) แทนที่จะเป็น и (i) ซ้อนกัน ๒ ตัว
นอกจากสระพื้นฐานที่ว่ามาข้างต้นแล้ว ยังมีอักษรแทนสระที่ใช้น้อยกว่าแต่ค่อนข้างซับซ้อน และแต่ละตัวมีวิธีการอ่านอยู่หลายแบบ ทำให้ต้องจำแยกคำเอา
อักษรพวกนี้โดยหลักแล้วจะแทนเสียงที่มีพยัญชนะ "ย" อยู่ในตัวเช่น я (ya) е (ye) ё (yo) ю (yu) อ่านว่า "ยา เย ยอ ยู" แต่ก็มีข้อยกเว้น я (ya) е (ye) ё (yo) นั้นอาจอ่านเป็น "อี" ได้ด้วย ส่วน е (ye) นั้นปกติถ้าเจอในคำที่มาจากภาษาต่างประเทศจะแทนสระ "เอ" เลย
ы นั้นจะแทนเสียงสระ "ยี" แต่จะใช้ในกรณีจำกัดและปกติจะตามพยัญชนะเสมอและก็จะได้ยินเป็นสระ "อี" ไป ดังนั้นจึงแทนด้วยสระอีไป เช่นเดียวกับ ий (iy)
นอกจากนี้ยังมีตัว ь ซึ่งเป็นเครื่องหมายแสดงเสียงเบา โดยทั่วไปเวลาทับศัพท์ไม่ต้องเขียนตัวนี้ด้วย แม้ว่าในระบบทับศัพท์เป็นโรมันมักถูกเขียนแทนด้วยตัว i ก็ตาม ให้มองข้ามไปเหมือนกรณีที่สระอยู่ท้ายพยางค์
морь (mori) = มอร์
сургууль (surguuli) = โซร์โกล
хонь (honi) = ฮ็อน
เสียงสระประสม
ในภาษามองโกลมีสระประสมอยู่ ๕ เสียง ดังนี้
เพียงแต่ในความเป็นจริงโดยทั่วไปแล้ว ай (ay) จะออกเสียงเป็น /æː/ คือสระ "แอ"
ส่วน ой (oy) จะออกเสียงเป็นสระคล้าย /œː/ ซึ่งจะฟังดูคล้ายสระ "เออ" ในภาษาไทย
และ эй (ey) นั้นจริงๆมักจะแค่ออกเสียงเป็นสระ "เอ" เสียงยาวไป ไม่มีเสียงสระอิตรงท้าย
อย่างไรก็ตาม ในการทับศัพท์จะให้ถอดตามรูปโดยแทน ай (ay) ด้วย "ไอ" แทน эй (ey) ด้วย "เอย์" และ ой (oy) เป็น "ออย" ทั้งหมด
ตัวอย่าง
รายชื่อเขตการปกครองในประเทศมองโกเลีย แบ่งเป็น ๒๒ จังหวัด
ชื่อเมืองหลักของมองโกเลีย (เพียงแต่หากซ้ำกับชื่อจังหวัดที่เขียนไปข้างบนจะตัดออก)
ชื่อเมืองและเขตการปกครองภายในมองโกเลียในของจีน
รายชื่อกษัตริย์มองโกล
รายชื่ออาหารมองโกล
รายละเอียดเกี่ยวกับอาหารแต่ละชนิดพร้อมรูปประกอบอ่านเพิ่มเติมได้ในหน้า แนะนำอาหารมองโกล
นอกจากนี้ ตัวอย่างเพิ่มเติมอาจดูได้ที่ รวมคำศัพท์ภาษามองโกลพร้อมแสดงการเขียนด้วยอักษรมองโกลโดยแยกส่วนประกอบให้เห็นด้วย
ภาษามองโกลมีทั้งที่เขียนด้วยอักษรซีริลลิกและอักษรมองโกล แต่ในที่นี้จะแสดงการทับศัพท์โดยแปลงจากอักษรซีริลลิกเท่านั้น เนื่องจากอักษรมองโกลมีความซับซ้อนและมักไม่
โดยจะมีการกำกับอักษรโรมันที่เทียบเคียงไว้ด้วย เพียงแต่ระบบการถอดภาษามองโกลเป็นอักษรโรมันก็มีอยู่หลายรูปแบบ พวกที่ใช้เป็นชื่อทั่วไปก็อาจไม่ได้ใช้ระบบนี้ทั้งหมด ดังนั้นยังไงก็ให้ยึดถือรูปอักษรซีริลลิกเป็นหลัก
อนึ่ง สำหรับผู้ที่ต้องการรู้รายละเอียดเพิ่มเติมเชิงลึกให้อ่านบทความ ภาษามองโกลพื้นฐาน
หรือดูภาพรวมของภาษามองโกลได้ที่ ทำความรู้จักกับภาษามองโกล
เสียงพยัญชนะ
เสียงพยัญชนะในภาษามองโกลทั้งหมดแทนด้วยอักษรแยกกันชัดเจน อักษรหนึ่งตัวแทนเสียงพยัญชนะหนึ่งเสียง ซึ่งอาจจะเป็นพยัญชนะต้นหรือตัวสะกดก็ได้ โดยทั่วไปจะเป็นพยัญชนะต้นหรือตัวสะกดก็ออกเสียงไม่ต่างกัน แต่เวลาเขียนทับศัพท์เป็นภาษาไทยอาจมีการเขียนที่แตกต่างไป
ในตารางต่อไปนี้แสดงการทับศัพท์อักษรแต่ละตัว บางตัวแทนด้วยพยัญชนะในภาษาไทยมากกว่า ๑ ตัว ซึ่งเดี๋ยวจะไปอธิบายเพิ่มเติมหลังตารางอีกที
| อักษร | IPA | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|---|
| б | /b/~/p/ | b | บ | буудал (buudal) = โบดัล араб (arab) = อารับ |
| п | /pʰ/ | p | พ | пиво (piwo) = พิว аппарат (apparat) = อัพพารัท |
| м | /m/ | m | ม | мод (mod) = ม็อด орчим (orchim) = ออร์ชิม |
| ф | /f/ | f | ฟ | франц (frants) = ฟรันช์ кофе (kofe) = คอเฟ |
| д | /d/~/t/ | d | ด | дарга (darga) = ดาร์ก од (od) = อ็อด |
| т | /tʰ/ | t | ท | тив (tiw) = ทิว салат (salat) = ซาลัท |
| н | /ŋ/ /n/ /m/ |
n | ง น ม |
ногоо (nogoo) = นอกอ ингээд (ingeed) = อิงเกด өндөг (öndög) = อนดก улаанбаатар (ulaanbaatar) = โอลามบาทาร์ |
| р | /r/ | r | ร | эсрэг (esreg) = เอ็สเร็ก украин (ukrain) = โอไครง์ төр (tör) = โทร์ эрт (ert) = เอร์ท |
| л | /ɮ/ | l | ล* | лаа (laa) = ลา уул (uul) = โอล |
| г | /g/~/k/ | g | ก | газар (gazar) = กาซาร์ зураг (zorag) = โซรัก |
| к | /kʰ/ | k | ค | кино (kino) = คินอ такси (taksi) = ทัคซี |
| х | /x/ | h | ฮ* | хажуу (hajuu) = ฮาโจ бөх (böh) = โบฮ์ |
| ж | /ʤ/~/ʧ/ | j | จ | жижиг (jijig) = จิจิก мэдээж (medeej) = เมเดจ болж (bolj) = บ็อลจ์ |
| ч | /ʧʰ/ | ch | ช | чинээ (chinee) = ชิเน жолооч (jolooch) = จอลอช гэвч (gewch) = เกวช์ |
| ш | /ʃ/ | sh | ช* | машин (mashin) = มาชิง цааш (tsash) = ชาช багш (bagsh) = บักช์ |
| з | /ʣ/~/ʦ/ | z | ซ* | зам (zam) = ซัม бууз (buuz) = โบซ |
| ц | /ʦʰ/ | ts | ช* | цагаан (tsagaan) = ชากาง онгоц (ongots) = อ็องก็อช ганц (gants) = กันช์ |
| с | /s/ | s | ซ ส |
сул (sul) = ซล үндэс (ündes) = อุนเด็ส улс (uls) = อลส์ |
| в | /w̜/ | w | ว | вино (wino) = วินอ зовлон (zowlon) = ซอวล็อง давс (daws) = เดาส์ |
| й | /j/ | y | ย | могой (mogoy) = มอกอย үнэтэй (ünetey) = อุนเทย์ |
ตัวที่ใส่ * อยู่นั้นคือที่เสียงไม่ตรงกับภาษาไทยแต่ก็ให้ใช้แทนด้วยตัวนั้นไป
л (l) เป็นเสียงคล้าย "ล" แต่มีการเสียดแทรกข้างลิ้น ให้แทนด้วย "ล" ไปเพราะเป็นเสียงที่ใกล้เคียงที่สุด
х (h) จะเป็นเสียงที่อยู่ระหว่าง "ค" กับ "ฮ" แต่ใกล้เคียง "ฮ" มากกว่า ในที่นี้ให้แทนด้วย "ฮ" ไป
ш (sh) นั้นคล้าย sh ในภาษาอังกฤษ เสียงนี้ไม่มีในภาษาไทยแต่ใกล้เคียง "ช" จึงให้แทนด้วย "ช"
з (z) เสียงคล้ายตัว z ในภาษาเยอรมันหรืออิตาลี ซึ่งก็ไม่มีในภาษาไทย แต่ใกล้เคียง "ซ" จึงให้แทนด้วย "ซ"
ц (ts) คล้ายเสียง c ในภาษาจีน ซึ่งไม่มีในภาษาไทยแต่จะใกล้เคียงเสียง "ช" จึงให้แทนด้วย "ช"
จากระบบทับศัพท์ดังนี้จะทำให้ "ช" แทนถึง ๓ เสียงคือ ч ш ц ซึ่งจริงๆแล้วเป็นคนละเสียงกันแต่ในภาษาไทยไม่สามารถแยกได้
ส่วน "ซ" จะแทน з หรือ с แต่กรณีที่เป็นตัวสะกด с จะให้เขียนแทนด้วย "ส" ส่วน з จะใช้ "ซ" ทุกกรณี
б (b) เป็นเสียงกึ่งๆระหว่าง "บ" กับ "ป" แต่ในที่นี้จะให้ทับศัพท์เป็น "บ" ไป
д (d) เป็นเสียงกึ่งๆระหว่าง "ด" กับ "ต" แต่ในที่นี้จะให้ทับศัพท์เป็น "ด" ไป
р (r) หากตามพยัญชนะตัวอื่น จะออกเสียงเป็นควบกล้ำ
франц (frants) = ฟรันช์
сандрах (sandrah) = ซันดราฮ์
สำหรับ х (h) กับ р (r) นั้นหากเป็นตัวสะกดจะใช้เป็นตัวการันต์คือเขียนเป็น "ฮ์" และ "ร์" เนื่องจากในภาษาไทยไม่นิยมใช้ "ฮ" และ "ร" เป็นตัวสะกด
авах (awah) = อาวาฮ์
бүр (bür) = บุร์
หากเป็น өв (öw) หรือ ув (uw) ให้เขียนเป็น "โอว" เนื่องจากในภาษาไทยจะไม่เขียนสระโอะแม่เกอว (อว)
хувцас (huwtsas) = โฮวชัส
өвдөх (öwdöw) = โอวโดฮ์
หากเป็น ав ให้ใช้เป็นสระ "เอา"
шавж (shauj) = เชาจ์
นอกจากนี้แล้วคำที่เป็นตัวสะกดซ้อนให้เขียนตัวสะกดตัวหลังในรูปการันต์
эгч (egch) = เอ็กช์
амтлагч (amtlagch) = อัมท์ลักช์
бөгж (bögj) = บกจ์
талх (talh) = ทัลฮ์
เพียงแต่หากตัวหน้าเป็น р (r) จะเป็นการันต์ "ร์" อยู่แล้ว ตัวที่ตามมาจึงไม่ต้องเป็นการันต์
өөрчлөх (öörchlöh) = โอร์ชโลฮ์
марк (mark) = มาร์ค
н (n) หากเป็นตัวสะกดจะออกเสียงต่างกันไปขึ้นอยู่กับว่าอยู่ตรงไหน ถ้าอยู่ท้ายคำหรือตามด้วย г (g) к (k) х (h) จะเป็นแม่กง ถ้าหากตามด้วย б (b) п (p) м (m) ф (f) จะกลายเป็นแม่กม ส่วนกรณีอื่นๆจะเป็นแม่กน
сан (san) = ซัง
монгол (mongol) = ม็องก็อล
улаанбаатар (ulaanbaatar) = โอลามบาทาร์
ундаа (undaa) = อนดา
хана (hana) = ฮัน
เสียงสระเดี่ยว
ภาษามองโกลประกอบด้วยสระ ๗ ตัวเป็นพื้น ซึ่งแทนด้วยอักษร ๗ ตัวดังนี้
| อักษร | IPA | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|---|
| а | /a/ | a | อะ (อั_) อา |
ам (am) = อัม авах (awah) = อาวาฮ์ |
| э | /e/ | e | เอะ (เอ็_) เอ |
эмч (emch) = เอ็มช์ эх (eh) = เอฮ์ |
| и | /i/ | i | อิ | их (ih) = อิฮ์ |
| о | /ɔ/ | o | เอาะ (อ็อ) ออ |
огт (ogt) = อ็อกท์ охор (ohor) = ออฮอร์ |
| ө | /ɵ/ | ö | โอะ (อ_) โอ* |
цөл (tsöl) = ชล өдөр (ödör) = โอโดร์ |
| у | /o/ | u | โอะ (อ_) โอ |
ус (us) = อส хурал (horal) = โฮรัล |
| ү | /u/ | ü | อุ | үг (üg) = อุก |
สระ ө (ö) นั้นแทนเสียงที่ไม่มีในภาษาไทย เสียงอยู่ระหว่าง "โอ" กับ "เออ" แต่จะใกล้เคียงสระ "โอ" มากกว่าจึงให้แทนด้วย "โอ" ซึ่งจะไปซ้ำกับเสียง у (u) ซึ่งแทนสระ "โอ" เหมือนในภาษาไทยจริงๆ
โดยทั่วไปแล้วถ้าเขียนด้วยสระตัวเดียวจะอ่านเป็นเสียงสั้น แต่สระ "อะ เอะ เอาะ โอะ" นั้นกรณีที่ไม่มีตัวสะกดจะไม่นิยมเขียนในรูปเสียงสั้นไปทั้งอย่างนั้น จึงเขียนเป็น "อา เอ ออ โอ" เหมือนเป็นเสียงยาวไป ในขณะที่ถ้ามีตัวสะกดค่อยเขียนเป็น "อั_ เอ็_ อ็อ_ อ_" ส่วน "อิ" กับ "อุ" นั้นให้เขียนในรูปเสียงสั้นแบบนี้ตลอดไม่ต้องแยกใช้
อย่างไรก็ตาม โดยทั่วไปแล้วสระที่อยู่ท้ายคำมักจะไม่ออกเสียง ดังนั้นพยัญชนะที่อยู่หน้าสระนั้นจะกลายเป็นตัวสะกดไป
бага (baga) = บัก
хими (himi) = ฮิม
анги (angi) = อังก์
ตัว н (n) ปกติถ้าอยู่ท้ายคำจะอ่านเป็นแม่กง แต่ในกรณีนี้ซึ่งมีสระที่ถูกละไปถูกวางต่อจะออกเสียงเป็นแม่กน ไม่ใช่แม่กง
үнэ (une) = อุน
чоно (chono) = ช็อน
แต่ก็มีข้อยกเว้น เช่นพวกคำที่มาจากภาษาต่างประเทศบางคำจะออกเสียงสระตัวท้ายชัดเจนและเป็นเสียงยาว
кино (kino) = คินอ
такси (taksi) = ทัคซี
และในการออกเสียงจริงๆ เสียงของบางพยางค์จะมีการออกเสียงแบบคลุมเครือ กลายเป็นเสียงคล้ายสระ "อือ" หรืออาจกลายเป็นสระอื่นขึ้นมาแบบไม่ตายตัว แต่ในระบบการทับศัพท์จะขอมองข้ามรายละเอียดตรงนี้ เน้นถอดตามรูปเป็นหลัก
หากนำสระมาต่อกัน ๒ ตัวจะเกิดเป็นเสียงยาวขึ้น ก็ให้ทับศัพท์ด้วยสระเสียงยาวในภาษาไทยทั้งหมด
| อักษร | IPA | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|---|
| аа | /aː/ | aa | อา | аав (aaw) = อาว |
| ээ | /eː/ | ee | เอ | дээл (deel) = เดล |
| ий | /iː/ | iy | อี | дэлхий (delhiy) = เด็ลฮี |
| оо | /ɔː/ | oo | ออ | тооцоо (tootsoo) = ทอชอ |
| өө | /ɵː/ | öö | โอ | өвөө (öwöö) = โอโว |
| уу | /oː/ | uu | โอ | нуур (nuur) = โนร์ |
| үү | /uː/ | üü | อู | нүүр (nüür) = นูร์ |
อนึ่ง สระ и (i) เท่านั้นที่รูปเสียงยาวจะเขียนเป็น ий (iy) แทนที่จะเป็น и (i) ซ้อนกัน ๒ ตัว
นอกจากสระพื้นฐานที่ว่ามาข้างต้นแล้ว ยังมีอักษรแทนสระที่ใช้น้อยกว่าแต่ค่อนข้างซับซ้อน และแต่ละตัวมีวิธีการอ่านอยู่หลายแบบ ทำให้ต้องจำแยกคำเอา
| อักษร | IPA | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|---|
| я | /ja/ | ya | ยะ (ยั_) ยา |
ямар (yamar) = ยามาร์ |
| /iː/ | อี | ная (naya) = นาอี | ||
| е | /je/ | ye | เยะ (เย็_) เย |
ер (yer) = เยร์ |
| /ju/ | ยุ | ес (yes) = ยุส | ||
| /iː/ | อี | үе (üye) = อุอี | ||
| /e/ | เอะ (เอ็_) เอ |
чех (chyeh) = เชฮ์ | ||
| ё | /jɔ/ | yo | เยาะ (ย็อ_) ยอ |
ёс (yos) = ย็อส |
| /iː/ | อี | гоё (goyo) = กออี | ||
| ю | /jo/ | yu | โยะ (ย_) โย |
оюутан (oyuutan) = ออโยทัง |
| /ju/ | ยู | юм (yum) = ยุม | ||
| ы | /ʲi/ | y | อี | газрын (gazryn) = กัซรีง |
อักษรพวกนี้โดยหลักแล้วจะแทนเสียงที่มีพยัญชนะ "ย" อยู่ในตัวเช่น я (ya) е (ye) ё (yo) ю (yu) อ่านว่า "ยา เย ยอ ยู" แต่ก็มีข้อยกเว้น я (ya) е (ye) ё (yo) นั้นอาจอ่านเป็น "อี" ได้ด้วย ส่วน е (ye) นั้นปกติถ้าเจอในคำที่มาจากภาษาต่างประเทศจะแทนสระ "เอ" เลย
ы นั้นจะแทนเสียงสระ "ยี" แต่จะใช้ในกรณีจำกัดและปกติจะตามพยัญชนะเสมอและก็จะได้ยินเป็นสระ "อี" ไป ดังนั้นจึงแทนด้วยสระอีไป เช่นเดียวกับ ий (iy)
นอกจากนี้ยังมีตัว ь ซึ่งเป็นเครื่องหมายแสดงเสียงเบา โดยทั่วไปเวลาทับศัพท์ไม่ต้องเขียนตัวนี้ด้วย แม้ว่าในระบบทับศัพท์เป็นโรมันมักถูกเขียนแทนด้วยตัว i ก็ตาม ให้มองข้ามไปเหมือนกรณีที่สระอยู่ท้ายพยางค์
морь (mori) = มอร์
сургууль (surguuli) = โซร์โกล
хонь (honi) = ฮ็อน
เสียงสระประสม
ในภาษามองโกลมีสระประสมอยู่ ๕ เสียง ดังนี้
| อักษร | IPA | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ตัวอย่าง |
|---|---|---|---|---|
| ай | /ai/~/æː/ | ay | ไอ | сайн (sayn) = ไซง์ |
| эй | /ei/~/eː/ | ey | เอย์ | хүчтэй (huchtey) = ฮุชเทย์ |
| ой | /ɔi/~/œː/ | oy | ออย | хойш (hoysh) = ฮอยช์ |
| уй | /oi/~/oe/ | uy | โอย | гаруй (garuy) = กาโรย |
| үй | /ui/~/ue/ | üy | อุย | үгүй (ügüy) = อุกุย |
เพียงแต่ในความเป็นจริงโดยทั่วไปแล้ว ай (ay) จะออกเสียงเป็น /æː/ คือสระ "แอ"
ส่วน ой (oy) จะออกเสียงเป็นสระคล้าย /œː/ ซึ่งจะฟังดูคล้ายสระ "เออ" ในภาษาไทย
และ эй (ey) นั้นจริงๆมักจะแค่ออกเสียงเป็นสระ "เอ" เสียงยาวไป ไม่มีเสียงสระอิตรงท้าย
อย่างไรก็ตาม ในการทับศัพท์จะให้ถอดตามรูปโดยแทน ай (ay) ด้วย "ไอ" แทน эй (ey) ด้วย "เอย์" และ ой (oy) เป็น "ออย" ทั้งหมด
ตัวอย่าง
รายชื่อเขตการปกครองในประเทศมองโกเลีย แบ่งเป็น ๒๒ จังหวัด
| ชื่อ | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ชื่อเขียนแบบอื่นที่อาจเจอ |
|---|---|---|---|
| Улаанбаатар | Ulaanbaatar | โอลามบาทาร์ | Ulan Bator |
| Архангай | Arhangay | อาร์ฮังไก | Arkhangai |
| Баян-Өлгий | Bayan-Ölgiy | บาอิง-อลกี | Bayan-Ölgii |
| Баянхонгор | Bayanhongor | บาอีงฮ็องกอร์ | Bayankhongor |
| Булган | Bulgan | บลกัง | |
| Говь-Алтай | Gowi-Altay | ก็อว-อัลไท | Govi-Altai |
| Говьсүмбэр | Gowisümber | ก็อวซุมเบร์ | Govisümber |
| Дархан-Уул | Darhan-Uul | ดาร์ฮัง-โอล | Darkhan-Uul |
| Дорноговь | Dornogowi | ดอร์นอก็อว | Dornogovi |
| Дорнод | Dornod | ดอร์น็อด | |
| Дундговь | Dundgowi | ดนด์ก็อว | Dundgovi |
| Завхан | Zawhan | เซาฮัง | Zavkhan |
| Орхон | Orhon | ออร์ฮ็อง | Orkhon |
| Өвөрхангай | Öwörhangay | โอโวร์ฮังไก | Övörkhangai |
| Өмнөговь | Ömnögowi | อมน์ก็อว | Ömnögovi |
| Сүхбаатар | Sühbaatar | ซุฮ์บาทาร์ | Sükhbaatar |
| Сэлэнгэ | Selenge | เซเล็งก์ | Selenga |
| Төв | Töw | โทว | Töv |
| Увс | Uws | โอวส์ | Uvs |
| Ховд | Howd | ฮ็อวด์ | Khovd |
| Хөвсгөл | Höwsgöl | โฮวส์กล | Khöwsgöl |
| Хэнтий | Hentiy | เฮ็นที | Khenrii |
ชื่อเมืองหลักของมองโกเลีย (เพียงแต่หากซ้ำกับชื่อจังหวัดที่เขียนไปข้างบนจะตัดออก)
| ชื่อ | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ชื่อเขียนแบบอื่นที่อาจเจอ |
|---|---|---|---|
| Цэцэрлэг | Tsetserleg | เชเชร์เล็ก | Cecerleg |
| Чойр | Choyr | ชอยร์ | Choir |
| Сайншанд | Saynshand | ไซน์ชันด์ | Sainshand |
| Чойбалсан | Choibalsan | ชอยบัลซัง | |
| Мандалговь | Mandalgowi | มันดัลก็อว | Mandalgovi |
| Улиастай | Uliastai | โอลิอัสไท | Uliyasutai, Oulia-Sontai |
| Эрдэнэт | Erdenet | เอร์เดเน็ท | |
| Арвайхээр | Arwayheer | อาร์ไวเฮร์ | Arvaikheer, Arwaiheer |
| Даланзадгад | Dalanzadgad | ดาลันซัดกัด | |
| Баруун-Урт | Baruun-Urt | บาโร-โนร์ด | |
| Сүхбаатар | Sühbaatar | ซุฮ์บาทาร์ | Sükhbaatar |
| Зуунмод | Zuunmod | โซมม็อด | |
| Улаангом | Ulaangom | โอลางก็อม | |
| Мөрөн | Mörön | โมรง | Murun |
| Өндөрхаан | Öndörhaan | อนโดร์ฮาง | Öndörkhaan, Undurkhaan |
ชื่อเมืองและเขตการปกครองภายในมองโกเลียในของจีน
| ชื่อ | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย | ชื่อจีน | |
|---|---|---|---|---|
| Хөх хот | Höh hot | โฮฮ์ ฮ็อท | 呼和浩特 | ฮูเหอเฮ่าเท่อ |
| Бугат | Bugat | โบกัท | 包头 | เปาโถว |
| Үхай | Uhai | อุไฮ | 乌海 | อูไห่ |
| Улаанхад | Ulaanhad | โอลางฮัด | 赤峰 | ชื่อเฟิง |
| Тонляо | Tonlyao | ท็อนลยาออ | 通辽 | ทงเหลียว |
| Ордос | Ordos | ออร์ด็อส | 鄂尔多斯 | เอ้อเอ่อร์ตัวซือ |
| Хөлөнбуйр | Hölönbuyr | โฮลมโบยร์ | 呼伦贝 | ฮูหลุนเป้ย์ |
| Баяннуур | Bayannuur | บาอีนโนร์ | 巴彦淖尔 | ปาย่านเน่าเอ่อร์ |
| Улаанцав | Ulaantsaw | โอลานเชา | 乌兰察布 | อูหลานฉาปู้ |
| Хянган | Hyangan | ฮยังกัง | 兴安 | ซิงอาน |
| Шилийн Гол | Shiliyn Gol | ชิลีง ก็อล | 锡林郭勒 | ซีหลินกัวเล่อ |
| Алшаа | Alshaa | อัลชา | 阿拉善 | อาลาซ่าน |
รายชื่อกษัตริย์มองโกล
| ชื่อ | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย |
|---|---|---|
| Чингис | Chingis | ชิงกิส (เจงกีสข่าน) |
| Тулуй | Tuluy | โทโลย |
| Өгэдэй | Ögedey | โอเกเดย์ |
| Гүюг | Güyüg | กุยุก |
| Мөнх | Mönh | มงฮ์ |
| Хубилай | Hybilay | โฮบิไล (กุบไลข่าน) |
| Төмөр | Tömör | โทโมร์ |
| Хүлэг | Hüleg | ฮุเล็ก |
| Аюурбарбад | Ayuurbarbad | อาโยร์บาร์บัด |
| Гэгээн | Gegeen | เกเกง |
| Есөнтөмөр | Yesöntömör | เยซนโทโมร์ |
| Рагибаха | Ragibaha | รากิบาฮ์ |
| Заяат | Zayaat | ซายาท |
| Хутагт | Hutagt | โฮทักท์ |
| Ринчинбал | Rinchinbal | รินชิมบัล |
| Тогоонтөмөр | Togoontömör | ทอกอนโทโมร์ |
| Аюушридар | Ayuushridar | อาโยชริดาร์ |
| Төгстөмөр | Tögstömör | ทกส์โทโมร์ |
| Зоригт | Zorigt | ซอริกท์ |
| Энх | Enh | เอ็งฮ์ |
| Элбэг нигүүлсэгч | Elbeg nigüülsegch | เอ็ลเบ็ก นิกูลเซ็กช์ |
| Гүнтөмөр | Güntömör | กุนโทโมร์ |
| Үгч хашха | Ügch hachha | อุกช์ ฮัชฮ์ |
| Өлзийтөмөр | Ölziytömör | อลซีโทโมร์ |
| Дэлбэг | Delbeg | เด็ลเบ็ก |
| Ойрадай | Oyraday | ออยราได |
| Адай | Aday | อาได |
| Тайсун | Taysun | ไทซง |
| Агваржин | Agwarshin | อักวาร์ชิง |
| Эсэн тайш | Esen taysh | เอเซ็ง ไทช์ |
| Махагүргис | Mahagürgis | มาฮ์กุร์กิส |
| Молон | Molon | มอล็อง |
| Мандуул | Manduul | มันโดล |
| Даян | Dayan | ดายัง |
| Барсболд | Barsbold | บาร์สบ็อลด์ |
| Боди Алаг | Bodi Alag | บอดิ อาลัก |
| Дарайсүн гүдэн | Daraysün Güden | ดาไรซุง กุเด็ง |
| Түмэн засагт | Tümen zasagt | ทุเม็ง ซาซักท์ |
| Буян цэцэн | Buyan tsetsen | โบยัน เชเช็ง |
| Лигдэн | Ligden | ลิกเด็ง |
| Эжэй | Ejey | เอเจย์ |
| Богд | Bogd | บ็อกด์ |
รายชื่ออาหารมองโกล
| ชื่อ | ทับศัพท์โรมัน | ทับศัพท์ไทย |
|---|---|---|
| чанасан мах | chanasan mah | ชันซัม มาฮ์ |
| хорхог | horhog | ฮอร์ฮ็อก |
| боодог | boodog | บอด็อก |
| шорлог | shorlog | ชอร์ล็อก |
| бууз | buuz | โบซ |
| банш | bansh | บันช์ |
| шарсан банш | sharsan bansh | ชาร์ซัม บันช์ |
| хуушуур | huushuur | โฮโชร์ |
| цуйван | tsuywan | โชยวัง |
| банштай цай | banshtay tsay | ชันช์ไท ไช |
| бантан | bantan | บันทัง |
| будаатай хуурга | budaatay huurga | โบดาไท โฮร์กา |
| тефтель | tefteli | เท็ฟเท็ล |
| боорцог | boortsog | บอร์ช็อก |
| гурилтай шөл | guriltay shöl | โกริลไท ชล |
| ногоотой шөл | nogootoy shöl | นอกอทอย ชล |
| нийслэл салат | niyslel salat | นีสเล็ล ซาลัท |
| Луувангийн салат | luuwangiyn salat | ลูวังกีน ซาลัท |
| өрөм | öröm | โอรม |
| ааруул | aaruul | อาโรล |
| сүүтэй цай | süütey tsay | ซูเทย์ ไช |
| айраг | ayrag | ไอรัก |
| аарц | aarts | อาร์ช |
| шимийн архи | shimiyn arhi | ชิมี นาร์ฮ |
รายละเอียดเกี่ยวกับอาหารแต่ละชนิดพร้อมรูปประกอบอ่านเพิ่มเติมได้ในหน้า แนะนำอาหารมองโกล
นอกจากนี้ ตัวอย่างเพิ่มเติมอาจดูได้ที่ รวมคำศัพท์ภาษามองโกลพร้อมแสดงการเขียนด้วยอักษรมองโกลโดยแยกส่วนประกอบให้เห็นด้วย